5 barier na drodze do wdrożenia Przemysłu 4.0
Jarosław Rubin
Ekspert współpracujący z FPPP
Wdrożenie koncepcji Przemysłu 4.0 to zmiana organizacyjna
Przemysł 4.0 to koncepcja zakładająca dokonanie zmian w trzech obszarach: procesów, technologii i organizacji przedsiębiorstwa (celem zwiększania wydajności wytwarzania), wprowadzenie możliwości elastycznych zmian asortymentu, wirtualizacji zasobów organizacji i uelastycznienia jej relacji z otoczeniem.
W ramach każdego z tych działań można wyróżnić szczegółowe rozwiązania służące do osiągnięcia stanu docelowego. Na przykład w obszarze technologii mogą być stosowane rozwiązania obejmujące druk 3D, zastosowanie wirtualnej rzeczywistości czy chmury obliczeniowej.
Zarówno wdrożenie całościowe koncepcji Przemysłu 4.0, jak i zmiany w poszczególnych obszarach oraz wdrażanie konkretnych rozwiązań technologicznych są zmianami organizacyjnymi. W związku z tym, osoby odpowiedzialne za zaplanowanie i realizację wdrożenia, powinny podejść do czekających ich wyzwań uzbrojone w metodykę i narzędzia zarządzania zmianą.
Zespoły kierujące zmianą powinny też być świadome, że w trakcie transformacji mogą wystąpić bariery utrudniające wdrożenie. Bariery te mogą objawiać się przykładowo poprzez brak zaangażowania pracowników we wdrożenie, niechęcią do stosowania nowych rozwiązań, a czasem sabotowaniem nowego sposobu wykonywania pracy, w celu pokazania, że „stare” metody były efektywniejsze.
Warto więc, aby przedsiębiorstwa posiadały narzędzia umożliwiające identyfikację oraz umiejętność radzenia sobie z barierami na drodze wdrożenia całej koncepcji albo poszczególnych rozwiązań Przemysłu 4.0 w firmie.
Piramida 5 Barier
Doświadczenia firm wdrażających koncepcję Przemysłu 4.0 pokazują, że na drodze do sukcesu zmiany może pojawić się pięć istotnych barier. Bariery te można przedstawić jako swoistą „piramidę problemów” (Rys. 1).
Przedstawione bariery (Rys. 1) mogą uniemożliwić albo obniżyć efektywność wdrażania zmian. Z punktu widzenia odbiorców zmiany – pracowników przedsiębiorstwa, w którym prowadzone jest wdrożenie, bariery te można przedstawić w następujący sposób:
- Bariera informacyjna – Nie wiem,
- Bariera poznawcza – Nie rozumiem,
- Bariera motywacyjna – Nie chcę,
- Bariera kompetencyjna – Nie potrafię,
- Bariera systemowa – Nie mogę.
Zespół kierujący wdrożeniem może zmierzyć się z każdą z wymienionych barier, używając odpowiednich taktyk zarządzania zmianą.
Bariera informacyjna
Bariera informacyjna wynika głównie z braku wiedzy odbiorców zmiany o planach i szczegółach zmian, jakie mają być wdrażane w firmie. Przykładowo: menedżerowie i pracownicy mogli nie słyszeć o planach przekształcenia firmy w fabrykę 4.0 albo konkretny pracownik nie wie, jakie rozwiązania będą wdrażane w jego dziale lub zespole.
Patrząc na konstrukcję „piramidy barier” widać, że bariera informacyjna leży u podstaw wszystkich innych barier pojawiających się w procesie zmian. Bariera informacyjna pojawia już na samym starcie wdrożenia. Utrudnia znalezienie pierwszych zwolenników zmiany i ruszenie z miejsca. Podstawowym narzędziem rozpoznawania barier są pytania otwarte. Warto więc pytać odbiorców zmiany:
- Co wiesz o planowanej/wdrażanej zmianie?
- Co wydarzy się w Twoim dziale w związku ze zmianą?
Od czego zaczną się zmiany w firmie?Rezultatami braku znajomości koncepcji Przemysłu 4.0 lub wiedzy o konkretnym proponowanym rozwiązaniu (np. robotyzacji) są niski poziom akceptacji zmiany i małe prawdopodobieństwo uzyskania zaangażowania pracowników we wdrożenie. Prowadzić to może do spadku zaufania pracowników do zespołu kierującego wdrożeniem, a w konsekwencji do oporu wobec zmiany.
Jak radzić sobie z barierą informacyjną?
Napotykając barierę informacyjną zespół kierujący wdrożeniem powinien skutecznie komunikować i promować swoje zamierzenia, a także w sposób ciągły identyfikować niezaspokojone potrzeby informacyjne poprzez zbierania informacji zwrotnych (feedbacku) od pracowników. Warto pamiętać, że w trakcie zmian rzadko mamy do czynienia ze skargami na nadmiar informacji, ale raczej na ich brak lub niedostatek.
Wskazówka 1: Zaplanuj komunikację, zanim podejmiesz działania
Przed rozpoczęciem wdrożenia rozwiązań Przemysłu 4.0 przygotuj wstępny plan komunikacji na pierwszy miesiąc zmian, zawierający odpowiedzi na następujące pytania dotyczące przekazu:
- Kto?
- Do kogo?
- Co?
- Kiedy?
- W jaki sposób?
Wskazówka 2: Content is king
Planując komunikację warto pamiętać, że nie da się zrobić dwa razy pierwszego wrażenia. Treść pierwszego komunikatu, zawiadamiającego o zamierzeniach przedsiębiorstwa związanych z Przemysłem 4.0, powinna być przemyślana w każdym słowie. Lepiej poświęcić dwa tygodnie na przygotowanie komunikatu o objętości jednej strony A4 niż w ciągu 10 minut zrazić do zmian nieprzygotowanym przekazem.
Wskazówka 3: Nie lubisz rozmawiać z pracownikami – poniesiesz porażkę
Content is king, but distribution is queen. Wykorzystaj narzędzia komunikacji budujące zaufanie i nastawione na otrzymanie informacji zwrotnej. Wykorzystuj rozmowy „1 na 1” lub spotkania w niewielkich grupach. Pamiętaj, że informacji zwrotnej raczej nie otrzymamy w trakcie zebrania ze wszystkimi pracownikami na sali mieszczącej 300 i więcej osób albo po rozesłaniu maila z komunikatem o zmianach.
Bariera poznawcza
Bariera informacyjna może być źródłem powstania bariery poznawczej. Pracownicy wiedzą, że coś ma się wydarzyć, ale nie rozumieją proponowanych zmian. Nie są w stanie odpowiedzieć sobie na pytania:
- W jakim stopniu wdrożenie Przemysłu 4.0 w firmie mnie dotyczy?
- Co ma w się zmienić w wyniku wdrożenia?
- Jak działa rozwiązanie…?
Bariera poznawcza powstaje w rezultacie braku rozpowszechniania i wyjaśniania koncepcji Przemysłu 4.0 oraz planów zmian w odniesieniu do firmy. Może też wynikać ze sposobu informowania o podejmowanych działaniach związanego np. z specjalistycznym językiem, dotyczącym nowego rozwiązania. Jeżeli pracownik serwisu ma wykorzystywać w swojej pracy okulary AR, to lepiej przekazać mu jak się ich używa i jakie korzyści mu przyniosą (np. wyświetlanie instrukcji serwisowych do oglądanego urządzenia), a nie zarzucać go technicznymi detalami konstrukcji samych gogli.
Na szczęście coraz rzadziej pojawiają się przypadki zdawkowego informowania lub protekcjonalnego traktowania pracowników przez liderów transformacji (w myśl zasady: „i tak nie zrozumieją”).
Bariera poznawcza objawia się zazwyczaj przyjęciem neutralnej postawy wobec wdrożenia. Może też wiązać się zadawaniem wielu pytań, co jest czasem błędnie interpretowane odbierane jako sygnał braku akceptacji dla koncepcji Przemysłu 4.0 albo opór wobec nowego sposobu pracy w firmie.
Aby rozpoznać barierę poznawczą, warto pytać pracowników:
- W jakim stopniu koncepcja Przemysłu 4.0 dotyczy Ciebie? Twojego stanowiska pracy?
- Jakie są przyczyny wdrożenia zmiany?
- Jak będzie wyglądała Twoja praca i praca Twojego działu po zakończeniu wdrożenia tego rozwiązania?
Występowanie bariery poznawczej wynika z niedostatecznego zrozumienia koncepcji Przemysłu 4.0 i kierunku zmian, jakie zachodzą w firmie. Może się to odbić na skuteczności działań związanych z wdrażaniem konkretnych rozwiązań technologicznych, transformacją procesów czy nową organizacją pracy w fabryce 4.0. Brak zaspokojenia potrzeb poznawczych może być istotną przyczyną powstania oporu wobec zmiany i odkładania jej w czasie.
Jak radzić sobie z barierą poznawczą?
Podstawową metodą pokonywania bariery poznawczej jest wykorzystanie mocy wizji zmiany, czyli przekonujące i angażujące przekazanie informacji o stanie docelowym, jaki osiągnie firma w efekcie wdrożenia. Prawdziwa siła wizji zmiany ujawnia się, kiedy większość pracowników jednakowo rozumie cele i kierunek wdrożenia koncepcji Przemysłu 4.0. Pomaga im to osiągnąć wysoki poziom motywacji oraz skoordynować działania w ramach procesu transformacji.
Wskazówka 1: Zdaj „Test pięciu minut”
Wykonaj tzw. „test pięciu minut”. Test ten polega na przekazaniu informacji o zmianach związanych z wdrożeniem koncepcji Przemysłu 4.0 albo np. zastosowaniem sensorów IIoT w wybranych urządzeniach linii produkcyjnej, kilku wybranym osobom, które wcześniej nie słyszały o planowanej transformacji. Jeżeli potrafisz, w ciągu pięciu minut wyjaśnić odbiorcy istotę zmiany i sprawdzić, czy rzeczywiście rozumie istotę zmiany, możesz ruszać w dalszą drogę. Jeśli nie zdałeś testu, popracuj nad treścią i sposobem przekazywania komunikatu o wdrożeniu.
Wskazówka 2: Testuj zrozumienie
Po przekazaniu informacji pracownikom, nie wystarczy zdawkowe: „Czy są jakieś pytania?”. Warto przetestować zrozumienie istoty wdrożenia, wykorzystując do tego celu krótką ankietę (zawierającą dwa lub trzy pytania odnoszące się do najważniejszych elementów wdrożenia) albo przeprowadzając serię rozmów z pracownikami, aby otrzymać feedback.
Bariera motywacyjna
Bariera związana z motywacją może pojawić się w połączeniu z innymi barierami wobec wdrożenia. Jeżeli pracownicy nie wiedzą, że co mają zrobić (bariera informacyjna) i nie rozumieją czego się od nich oczekuje (bariera poznawcza), to zwykle są niechętni do podejmowania działań na rzecz wdrażania rozwiązań Przemysłu 4.0.
Pojawienie się bariery motywacyjnej może być również powiązane z poczuciem straty odczuwanym przez różne osoby albo całe grupy w firmie, które sprzeciwiają się transformacji, ponieważ zmiany mogą zagrażać ich interesom (utrata stanowiska, poczucia bezpieczeństwa, posiadanych kompetencji).
Innym powodem może być niezrozumienie ważności lub pilności zmian. Oznacza to, że odbiorcy zmiany nie rozumieją, jaką przewagę konkurencyjną może uzyskać ich firma w wyniku szybkiego wdrożenia rozwiązań Przemysłu 4.0. Nie dostrzegają też osobistych korzyści związanych z tymi rozwiązaniami.
Rozpoznaniu bariery motywacyjnej mogą pomóc pytania:
- Co sądzisz o zaprezentowanej wizji i planie związanym z Przemysłem 4.0?
- Co zrobisz w związku z trwającym wdrożeniem?
- Dlaczego zmiana jest ważna i pilna?
Jeżeli występuje bariera motywacyjna, to pracownicy nie angażują się w działania i nie podejmują ryzyka związanego z włączeniem się we wdrożenie. Często „stoją z boku” i wyczekują na rozwój wypadków. Na spotkaniach są bierni, opóźniają podejmowanie decyzji i spoglądają na innych.
Jak radzić sobie z barierą motywacyjną?
Pokonanie bariery motywacyjnej wymaga otwartego dialogu z pracownikami, motywowania i inspirowania pracowników oraz komunikowania korzyści wynikających z wdrożenia konkretnych rozwiązań Przemysłu 4.0.
Często skuteczne jest pokazanie „worka złota”, jaki czeka na uczestników zmian na zakończenie procesu wdrożenia. Ten „worek złota” to zestaw korzyści płynący z wdrożenia dla każdego pracownika zaangażowanego w zmianę.
Wskazówka 1: Odwróć piramidę ważności
Zespół przekształcający firmę w fabrykę 4.0 podejmuje konieczne działania, ponieważ zdaje sobie sprawę z ich wagi dla przedsiębiorstwa (przetrwanie, wykorzystanie szansy, stworzenie przewagi konkurencyjnej itp.). Przygotowując komunikaty o wdrożeniu nowych rozwiązań, liderzy transformacji powinni odwrócić „piramidę ważności” i przedstawić najpierw kwestie najistotniejsze dla pracowników, a potem dopiero korzyści dla firmy.
Wskazówka 2: Przemawiaj do serca i rozumu
Chcąc pobudzić pracowników do działania w związku z wdrażaniem rozwiązań Przemysłu 4.0 należy przedstawić zarówno argumenty racjonalne (np. wskaźniki wzrostu efektywności, wyliczenia oszczędności lub przyrostu zysku, wykresy itp.), ale również emocjonalne (np. odniesienie się do możliwych obaw, rozwianie wątpliwości związanych z bezpieczeństwem zatrudnienia, poszukanie inspirujących elementów budujących entuzjazm itp.).
Bariera kompetencyjna
Występowanie bariery kompetencyjnej łączy się z brakiem umiejętności zarządzania zmianą przez członków zespołu kierującego wdrożeniem koncepcji Przemysłu 4.0 lub z koniecznością nabycia nowych umiejętności przez odbiorców zmiany po zakończeniu wdrożenia konkretnych rozwiązań, czyli tzw. luką kompetencyjną.
Luka kompetencyjna wynika z niewystarczających umiejętności i doświadczenia w kolejnych krokach przeprowadzania zmiany i może dotyczyć np.: dokonania diagnozy sytuacji, sformułowaniem wizji stanu docelowego firmy po wdrożeniu, sporządzeniem planu i harmonogramu wdrożenia, planu komunikacji, czy też zaplanowania i wdrożenia systemów monitorowania wprowadzania zmian, a czasem zarządzania projektem zmiany.
W przypadku wdrażania nowych sposobów pracy i rozwiązań technologicznych luka kompetencyjna dotyczy również utraty całości lub części kompetencji związanych z dotychczasowym sposobem funkcjonowania firmy oraz potrzebą nauczenia się nowych nawyków organizacyjnych i sposobów działania po zakończeniu zmian (np. obsługa drukarek 3D, korzystanie z okularów AR/VR, obsługa nowych aplikacji, czy konieczność podejmowania decyzji w sytuacjach niestandardowych itp.).
Bariera kompetencyjna objawia się w nieskutecznych działaniach podejmowanych przez zespół kierujący wdrożeniem oraz zachowaniach pracowników świadomych zmieniającej się sytuacji. Pomocne pytania lub polecenia to:
- Co powstrzymuje Cię przed podjęciem działań związanych z wdrożeniem?
- Jak zmieni się Twoja praca po zakończeniu wdrożenia rozwiązania…? Jakiego wsparcia w związku z tym oczekujesz?
- Pokaż, jak to robisz „po nowemu”.
Bariera kompetencyjna powoduje, że proces zarządzania zmianą, jaką jest wdrożenie koncepcji Przemysłu 4.0 w firmie lub konkretnych rozwiązań związanych z tą koncepcją, przebiega w sposób nieefektywny np. powstaje niepełna diagnoza, sformułowana wizja stanu docelowego jest nieprzekonująca lub nie określa dobrze oczekiwanego stanu docelowego, plan działań jest zbyt ogólny lub zbyt szczegółowy, a wdrożenie nie jest monitorowane z wykorzystaniem odpowiednich wskaźników.
Z drugiej strony pracownicy, którzy dowiadują się, że ich dotychczasowe kompetencje nie będą w pełni wykorzystywane po wdrożeniu, stoją w obliczu wyzwania związanego z uczeniem się nowych zachowań oraz przekształcania ich w nawyki. Jeśli nie otrzymają wsparcia, to mogą poczuć się bezradni w obliczu zmiany lub aktywnie opierać się zmianom. Przykładowo, jeżeli serwisant urządzeń był ekspertem w swojej dziedzinie oraz mentorem dla innych pracowników, to wdrożenie okularów VR/AR, które w założeniu mają go wesprzeć, doprowadzi do sytuacji, kiedy musi on nauczyć się nowego sposobu pracy (i oduczyć pewnych dotychczasowych nawyków). Dodatkowo może on odczuć utratę motywacji związaną z utratą pozycji autorytetu.
Jak radzić sobie z barierą kompetencyjną?
Czasami wytyka się menedżerom sporządzającym strategię przedsiębiorstwa, że widzą drzewa, a nie dostrzegają lasu, czyli że szczegóły przesłaniają im cały obraz. W przypadku wrażania rozwiązań Przemysłu 4.0 w firmie warto widzieć las (stan docelowy, jakim jest stanie się Fabryką 4.0 albo transformacja jednego z obszarów działania – np. robotyzacja), ale trzeba też dostrzec drzewa (kompetencje poszczególnych zespołów i pracowników).
Wskazówka 1: Pozwalaj na popełnianie błędów
Przyjrzyj się kulturze organizacji oraz systemowi motywacyjnemu i sprawdź, czy pracownicy nie są karani za popełnianie błędów lub podejmowanie ryzyka.
Bez zachęcania pracowników do tzw. „wycieczek w nieznane”, czylipodejmowania wyważonego ryzyka w procesie wdrażania innowacji zarządczej, jaką jest koncepcja Przemysłu 4.0, nie uzyskamy zaangażowania we wdrażane zmiany i rozwoju kompetencji związanego z wyjściem ze strefy komfortu.
Wskazówka 2: Wspieraj rozwój kompetencji pracowników
Warto precyzyjnie określić nowe zachowania, wiedzę oraz umiejętności, jakie będą niezbędne w firmie po wdrożeniu rozwiązań Przemysłu 4.0. Aby wypracować nowe kompetencje konieczne są działania rozwojowe (szkolenia stanowiskowe, warsztaty, coaching, mentoring):
- We właściwym czasie,
- W celu nabycia odpowiednich kompetencji i postaw,
- W odpowiedniej formie.
Osoby mające wykonywać nowe zadania po transformacji firmy, warto poprosić o dokonanie analizy własnych kompetencji (czyli zaangażować ich w proces rozwoju) oraz o wskazanie działań rozwojowych, jakie pozwolą te kompetencje doskonalić.
Głęboka zmiana w firmie, jaką jest wdrożenie koncepcji Przemysłu 4.0, może być odbierana negatywnie przez pracowników, ponieważ obawiają się oni utraty posiadanych kompetencji w zakresie realizowanych przez nich zadań i wykorzystywanej technologii. Wprowadzane zmiany powinny być połączone z doskonaleniem kompetencji pracowników (zarówno kadry kierowniczej, jak i specjalistów).
Bariera systemowa
Bariery systemowe stanowią zbiór negatywnych czynników hamujących wdrożenie, które nie zależą od odbiorcy zmiany i mogą mieć źródło na zewnątrz przedsiębiorstwa lub we wnętrzu firmy.
Bariery wewnętrzne obejmują trudności specyficzne dla poszczególnych firm wdrażających rozwiązania Przemysłu 4.0, a kadra zarządzająca firmą lub zespół kierujący wdrożeniem posiadają narzędzia mogące pomóc łagodzić lub usuwać pojawiające się problemy.
Do występujących barier wewnętrznych można zaliczyć np. bariery finansowe (brak wystarczającego budżetu), nieadekwatną strukturę organizacyjną firmy albo funkcjonujące w przedsiębiorstwie systemy (np. system wynagrodzeń, system oceny pracowniczej czy system IT).
Bariery zewnętrzne ujawniają się w przypadku wystąpienia niekorzystnych okoliczności, których źródło tkwi poza sferą wpływu zarządu przedsiębiorstwa. Ich przykładem są niekorzystne wskaźniki makroekonomiczne (spadek PKB, wzrost stóp procentowych), trendy społeczne i demograficzne (starzenie się społeczeństwa, konsumpcyjny tryb życia), zmiany przepisów prawnych czy globalizacja. Skala pojawiających się problemów i ich ogólnokrajowy, a nawet międzynarodowy charakter sprawiają, że władze firmy w niewielkim stopniu mogą zapobiec ich pojawieniu.
Rozpoznaniu bariery systemowej sprzyja zadawanie pytań:
- Co przeszkadza Ci we wdrażaniu zmian?
- Jakiego wsparcia oczekujesz?
Wystąpienie bariery systemowej może spowodować zahamowanie lub znaczne spowolnienie wdrażania koncepcji Przemysłu 4.0 w firmie, a w efekcie doprowadzić do spadku motywacji osób działających na rzecz zmian. Ów bariera wpływa negatywnie na morale zespołu wdrażającego zmiany poprzez wytworzenie wrażenia zmarnowanego wysiłku na rzecz wdrożenia. Dodatkowo może umocnić pozycję osób negujących nowe rozwiązania, pozwalając im na stwierdzenie, że „sytuacja się powtarza”.
Jak radzić sobie z barierą systemową?
Bariery wewnętrzne wymagają analizy wnętrza firmy i usuwania przeszkód.
Wskazówka 1: Myśl i działaj systemowo
Przygotowując wdrożenie rozwiązań Przemysłu 4.0, traktuj firmę jako system, w ramach którego działanie podjęte w jednym miejscu może mieć wpływ na inne części systemu. Przykładowo: zmiana technologiczna (np. automatyzacja i autonomizacja) wpływa na kulturę organizacyjną, styl zarządzania oraz menedżerów i pracowników działów przedsiębiorstwa podlegających zmianie.
Analizuj wpływ zdanego rozwiązania na organizację wykorzystując przydatne narzędzia i metody zarządzania np. Model 7S (jak wdrożenie wpłynie na 7 ważnych elementów organizacji: Strategia, Struktura, Systemy, Pracownicy, Kultura organizacji, Kompetencje, Wartości).
Wskazówka 2: Rozbijaj bunkry i silosy w ramach struktury organizacyjnej
Struktura organizacyjna może utrudniać współpracę w procesie wdrożenia, kiedy niezbędne zasoby oraz ośrodki decyzyjne są zlokalizowane w różnych miejscach. Istniejące w ramach firmy tzw. silosy, to jednostki organizacyjne skupiające się na realizacji własnych celów i posiadające swoje priorytety, które ograniczają postępy wdrażania kompleksowych rozwiązań Przemysłu 4.0 integrujących procesy całej firmy.
Eliminowaniu barier systemowych związanych ze strukturą organizacji sprzyja:
- Określenie priorytetów pracownikom odpowiadającym przed kilkoma różnymi przełożonymi w organizacjach macierzowych tak, aby pracownicy wiedzieli, jakie zadania realizować w pierwszej kolejności,
- Nadanie wdrożeniu koncepcji Przemysłu 4.0 najwyższego statusu (np. projektu strategicznego, zmiany strategicznej itp.), aby to wizja zmiany stanowiła najważniejsze kryterium rozdzielania obowiązków, zasobów i informacji – „ponad podziałami” wynikającymi ze struktury.
Bariery zewnętrzne wymagają zazwyczaj ominięcia (dostosowania się), a nie przełamania.
Wskazówka 3: Nie możesz zmienić pogody, ale możesz…
Z barierami zewnętrznymi warto postępować tak, jak z pogodą:
- Kiedy wstaję rano i wyglądam przez okno, czasami widzę ołowiane chmury i padający z nich rzęsisty deszcz. Nie mogę swoim działaniem zmienić paskudnej pogody, ale mogę wyjechać tam, gdzie świeci słońce albo przynajmniej wziąć ze sobą parasol.
- Zamiast narzekać, że nic się nie da zrobić, możesz określić swoją strefę wpływów (odnośnie przepisów prawa, demografii, globalizacji) i podjąć stosowne działania, które zazwyczaj polegają na dostosowaniu firmy do czynników z otoczenia zewnętrznego.
Podsumowanie
Wszystkie omówione bariery na drodze do sukcesu zmian warto rozpatrywać łącznie, a dobrą praktyką inicjatorów i liderów wdrożenia koncepcji i rozwiązań Przemysłu 4.0 powinno stać się każdorazowe sprawdzenie, czy planowane działania związane z wprowadzaniem zmiany spełniają każdy z warunków efektywnego wdrożenia z punktu widzenia odbiorcy zmiany (wiem, rozumiem, chcę, potrafię i mogę).
Podsumowując można stwierdzić, że:
- Wdrożenie w przedsiębiorstwie koncepcji Przemysłu 4.0 i każdego z jego rozwiązań jest zmianą organizacyjną,
- W trakcie wdrożenia takiej zmiany mogą pojawić się różne bariery,
- Zaradzić temu może identyfikacja tych barier oraz podjęcie działań mających na celu pokonanie rozpoznanych przeszkód,
- Istotne są też działania profilaktyczne, mające na celu zapobieganie wystąpienia przeszkód, podejmowane w oparciu o znajomość modelu „Piramidy 5 Barier”.