Diagnoza konkurencyjności cyfrowej Polski w międzynarodowym ujęciu porównawczym

Arkadiusz Michał Kowalski
Ekspert współpracujący z FPPP

Celem tego opracowania jest przedstawienie koncepcji konkurencyjności cyfrowej jako jednego z nowych wymiarów konkurencyjności gospodarki oraz ocena poziomu konkurencyjności cyfrowej Polski w międzynarodowym ujęciu porównawczym. Tradycyjne podejście do konkurencyjności krajów jest ukierunkowane na wymiar kosztowy, koncentrujący się na wysokości i dynamice jednostkowych kosztów pracy lub jednostkowej wydajności pracy. Jednak obecnie coraz większe znaczenie nadaje się czynnikom jakościowym, związanym z innowacjami, zwracając uwagę na potencjał kraju do tworzenia nowej wiedzy technicznej oraz jego zdolność do rozwijania dalszych, ekonomicznie użytecznych technologii. Szczególnym rodzajem technologii, które rozwinęły się w ostatnim dwudziestoleciu, są technologie cyfrowe. W celu tworzenia wartości następuje coraz większa integracja tego typu technologii z gospodarką. W związku z powyższym, konkurencyjność cyfrowa wyłania się jako jeden z kluczowych wymiarów konkurencyjności, który oddziałuje także na kształtowanie się innych jej rodzajów: dochodowej, handlowej, inwestycyjnej czy zrównoważonej (na którą składa się konkurencyjność środowiskowa i społeczna).

Badania empiryczne potwierdzają pozytywny wpływ technologii cyfrowych na produktywność, która stanowi podstawowy czynnik konkurencyjności międzynarodowej[1]. Technologie cyfrowe zalicza się do grupy tzw. kluczowych technologii wspomagających (key enabling technologies)[2]. Na poziomie mikroekonomicznym cyfryzacja sprzyja powstawaniu nowych modeli biznesowych, zmienia sposoby komunikacji firm z rynkiem, a także stymuluje rozwój innowacji nie tylko technologicznych, ale również organizacyjnych i społecznych. Technologie cyfrowe umożliwiają otwarcie nowych rynków dla towarów i zasobów, a także rozwój sieci współpracy między producentami, dostawcami i użytkownikami, dzięki czemu rosną korzyści skali[3].

Skuteczne wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych wymaga nie tylko inwestycji w ICT, ale także dodatkowych inwestycji w kapitał oparty na wiedzy, niezbędny do rozwoju technologii cyfrowych, tj. rozwijanie umiejętności oraz wprowadzanie zmian organizacyjnych i nowych modeli biznesowych. Wpływ cyfryzacji na wzrost gospodarczy wiąże się zatem z wprowadzaniem innowacji cyfrowych rozumianych dwojako: w wąskim ujęciu jako wdrożenie nowego albo znacznie ulepszonego produktu ICT (tj. innowacji w zakresie produktów ICT) lub też, w szerszym ujęciu, jako nowy lub ulepszony produkt lub proces biznesowy, który pojawia się w wyniku korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych[4]. Zastosowanie technologii cyfrowych w gospodarce tworzy potrzebę rozwoju umiejętności niezbędnych do wykonywania nowych zadań przy zastosowaniu technologii ICT. Konkurencyjność cyfrowa wiąże się zatem z innowacjami i umiejętnościami cyfrowymi, które są niezbędne po stronie wejściowej, a także ze zmianami wydajności wynikającymi z wprowadzenia technologii informacyjno-komunikacyjnych.

Punkt wyjścia dla sformułowania diagnozy dotyczącej zmian rozwoju cyfrowego w Polsce może stanowić analiza kształtowania się indeksu gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego pt. „Digital Economy and Society Index – DESI”[5]. Indeks ten stanowi narzędzie, za pomocą którego od 2014 roku Komisja Europejska monitoruje postępy państw członkowskich w kluczowych obszarach cyfryzacji. W ostatniej edycji badania przeprowadzonej w 2021 roku, indeks DESI to średnia ważona czterech subindeksów (obliczanych na podstawie kilku wskaźników), na które składają się:

  • DESI subindeks 4: cyfro
  • DESI subindeks 1: kapitał ludzki,
  • DESI subindeks: 2: łączność (connectivity),
  • DESI subindeks 3: integracja technologii cyfrowej
Wyk. 1. Ranking indeksu gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego (DESI) w 2021 roku dla państw członkowskich Unii Europejskiej [6]

W tej edycji rankingu DESI Polska zajęła 24. miejsce wśród 27 państw członkowskich UE. Poniżej przedstawiono podstawowe dane dotyczące czterech głównych wymiarów (subindeksów) DESI, w kolejności miejsca (od najwyższego) zajmowanego przez Polskę.


Łączność (connectivity)

Analizując poszczególne subindeksy w ramach indeksu DESI, Polska zajmuje najwyższą pozycję pod względem łączności, aczkolwiek i tak jest to niskie, 21. miejsce w UE. Subindeks ten jest obliczany na podstawie takich wskaźników, jak m.in.:

  • Ogólne wykorzystanie stałych łączy szerokopasmowych – 68% gospodarstw domowych w Polsce na tle 77% średniej UE w 2020 roku.
  • Wykorzystanie łączy o prędkości co najmniej 1 GB/s – 1,1% gospodarstw domowych w Polsce na tle 1,3% średniej UE w 2020 roku.
  • Zasięg szybkich łączy szerokopasmowych (dostęp nowej generacji) – 76% gospodarstw domowych w Polsce na tle 87% średniej UE w 2020 roku.
  • Zasięg sieci 5G –  10% obszarów zaludnionych w Polsce na tle 14% średniej UE w 2020 roku.

Przykładami wskaźników, w zakresie których Polska znajduje się z kolei powyżej średniej unijnej, są:

  • Wykorzystanie stałych łączy szerokopasmowych o prędkości co najmniej 100 MB/s – 37% gospodarstw domowych w Polsce na tle 34% średniej UE w 2020 roku.
  • Zasięg stałych sieci o bardzo dużej przepływności – 65% gospodarstw domowych w Polsce na tle 59% średniej UE w 2020 roku.

Cyfrowe usługi publiczne

W subindeksie cyfrowych usług publicznych Polska zajmuje 22. miejsce w UE. Korzystny wpływ na powszechność korzystania z cyfrowych usług publicznych miał lockdown związany z pandemią Covid-19, np. odnotowano istotny wzrost popularności Profilu Zaufanego będącego główną usługą uwierzytelniania – w 2020 roku utworzono ponad 4 mln profilów, co stanowiło podwojenie liczby aktywnych profilów w porównaniu z rokiem 2019. Polska uzyskała wynik powyżej średniej UE dla następujących wskaźników wchodzących w skład subindeksu cyfrowe usługi publiczne:

  • Wstępnie wypełnione formularze – wynik 65 punktów na 100 w Polsce w porównaniu z 63 na 100 jako średnia UE w 2020 roku.
  • Otwarte dane – 90% maksymalnego wyniku w Polsce w porównaniu z 78% średniej UE w 2020 roku.

Polska znalazła się poniżej średniej unijnej dla następujących subindeksów:

  • Użytkownicy usług administracji elektronicznej – 49% obszarów zaludnionych w Polsce na tle 64% średniej UE w 2020 roku.
  • Cyfrowe usługi publiczne dla obywateli – wynik 65 punktów na 100 w Polsce w porównaniu z 75 punktów jako średnia UE w 2020 roku.
  • Cyfrowe usługi publiczne dla przedsiębiorstw – wynik 67 punktów na 100 w Polsce w porównaniu z 84 punktów jako średnia UE w 2020 roku.

Kapitał ludzki

Transformacja cyfrowa tworzy potrzebę rozwoju nowych umiejętności w zakresie stosowania technologii ICT. W subindeksie dotyczącym kapitału ludzkiego Polska zajmuje 24. miejsce wśród 27 krajów UE, plasując się poniżej średniej unijnej. Tymczasem bez odpowiednich kompetencji, umiejętności i wiedzy, przedsiębiorstwa nie są w stanie podejmować trafnych decyzji związanych z inwestowaniem w transformację cyfrową. Co więcej, brak kompetencji ludzkich może również skutkować błędną implementacją niektórych rozwiązań, a także zmarnowaniem potencjału współpracy z partnerami biznesowymi lub naukowymi. Ma to duże znaczenie, gdyż wskazuje się, że w dobie czwartej rewolucji przemysłowej, to podobieństwo i możliwość wzajemnego uzupełnienia produkcji będą decydowały o tym, z jakimi partnerami przedsiębiorcy będą podejmowali współpracę. Do wskaźników analizowanych w obszarze kapitału ludzkiego należą m.in.:

  • Co najmniej podstawowe umiejętności cyfrowe – 49% osób w Polsce w porównaniu do 56% średniej UE w 2020 roku.
  • Ponadpodstawowe umiejętności cyfrowe – 21% osób w Polsce na tle 31% średniej UE w 2020 roku.
  • Specjaliści w dziedzinie ICT – 3,4% osób pracujących w wieku 15–74 lat w Polsce na tle 4,3% średniej UE w 2020 roku.
  • Przedsiębiorstwa zapewniające szkolenia z zakresu ICT – 18% przedsiębiorstw w Polsce na tle 20% średniej UE w 2020 roku.
  • Absolwenci kierunków w dziedzinie ICT – 3,8% absolwentów w Polsce na tle 3,9% średniej UE w 2020 roku.

Jednocześnie należy zauważyć, że do rozwoju umiejętności cyfrowych przyczyniła się pandemia Covid-19 i związane z nią upowszechnianie edukacji i pracy zdalnej oraz telemedycyny.


Integracja technologii cyfrowej

Podobnie jak w przypadku kapitału ludzkiego, w obszarze integracji technologii cyfrowej w działalności przedsiębiorstw, Polska zajmuje 24. miejsce wśród krajów UE. Wśród analizowanych w tym subindeksie wskaźników znajdują się:

  • MŚP o co najmniej podstawowym poziomie wykorzystania technologii cyfrowych – 29% MŚP w Polsce na tle 60% średniej UE w 2020 roku.
  • Elektroniczna wymiana informacji – 29% przedsiębiorstw w Polsce na tle 36% średniej UE w 2020 roku.
  • Media społecznościowe – 14% przedsiębiorstw w Polsce na tle 23% średniej UE w 2020 roku.
  • Duże zbiory danych – 8% przedsiębiorstw w Polsce na tle 14% średniej UE w 2020 roku.
  • Chmura – 15% przedsiębiorstw w Polsce na tle 26% średniej UE w 2020 roku.
  • Sztuczna inteligencja – 18% przedsiębiorstw w Polsce na tle 25% średniej UE w 2020 roku.
  • ICT na rzecz zrównoważenia środowiskowego – 60% przedsiębiorstw prowadzących działania proekologiczne z wykorzystaniem ICT, które osiągnęły średni/wysoki poziom wskaźnika wykorzystania technologii cyfrowych w Polsce na tle 66% średniej UE w 2020 roku.
  • E-faktury – 13% przedsiębiorstw w Polsce na tle 32% średniej UE w 2020 roku.
  • MŚP prowadzące sprzedaż internetową – 13% przedsiębiorstw w Polsce na tle 17% średniej UE w 2020 roku.
  • Transgraniczna sprzedaż internetowa – 5% MŚP w Polsce na tle 19% średniej UE w 2019 roku.

Podsumowanie

Przejście do Przemysłu 4.0 niesie ze sobą wyzwania w postaci wdrażania systemów cyfrowo-fizycznych w produkcji oraz zintegrowania procesów, które do tej pory były rozłączne (np. produkcji z systemami IT, które bezpośrednio będą przesyłać zbierane z rynku informacje, co umożliwi zbilansowanie popytu z podażą). Będzie to prowadziło do wprowadzania inteligentnych systemów produkcyjnych czy transportowych, które poza własną autonomią będą charakteryzowały się zdolnością samokonfiguracji, samokontroli, a nawet samodzielnego naprawiania. Osiągnięcie tego stanu wymaga jednak perfekcyjnego zsynchronizowania wielu systemów oraz rozwoju sieci 5G. Na chwilę obecną wyzwaniem dla cyfryzacji Polski są również lata opóźnień we wprowadzaniu trzeciej rewolucji przemysłowej. Wiele przedsiębiorstw jest wciąż na etapie wdrażania automatyzacji produkcji, a nie budowy ekosystemów urządzeń współpracujących ze sobą przez Internet.

W całościowym ujęciu należy więc stwierdzić, że Polska należy do grupy krajów opóźnionych pod względem konkurencyjności cyfrowej. Wartość indeksu DESI dla Polski wzrasta w tempie zbliżonym do średniego tempa w UE, co oznacza, że nie zachodzi proces konwergencji w kierunku średniej unijnej, a luka cyfrowa w stosunku do liderów cyfryzacji nie ulega zmniejszeniu. Pozycja taka grozi marginalizacją polskiej gospodarki w kontekście postępującej reindustrializacji państw rozwiniętych. Zjawisko to polega na przenoszeniu produkcji przemysłowej o najwyższej wartości dodanej do zaawansowanych cyfrowo krajów, w których rozwój Przemysłu 4.0 umożliwi wzrost wydajności produkcji i wartości dodanej.

Cechami charakterystycznymi czwartej rewolucji przemysłowej są bardzo szybkie tempo jej zachodzenia oraz ciągłe wdrażanie nowych rozwiązań technologicznych. Stwarza to problemy dla polityki innowacyjnej, która powinna w elastyczny sposób odpowiadać na zmieniające się wyzwania i trendy technologiczne. Duża złożoność i kompleksowość procesów innowacyjnych związanych z cyfryzacją wpływa na to, że niezbędne jest wprowadzenie holistycznego zestawu komplementarnych instrumentów polityki wspierającej rozwój i wdrażanie rozwiązań Przemysłu 4.0. Z uwagi na to, że większość polskich podmiotów gospodarczych, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw, nadal znajduje się na początkowym etapie automatyzacji, polityka innowacyjna powinna być ukierunkowana na publiczne współfinansowanie badań przemysłowych lub rozwojowych w dziedzinie technologii cyfrowych, automatyzacji i robotyki procesów technologicznych. Interwencja adresowałaby problem ograniczonych możliwości finansowania inwestycji cyfrowych i zmniejszałaby ryzyko związane z tworzeniem i wdrażaniem rozwiązań wpisujących się w zakres Przemysłu 4.0. Wpłynęłoby to na zwiększenie poziomu cyfryzacji wśród polskich przedsiębiorstw oraz na wzrost liczby nowych technologii i produktów cyfrowych wdrożonych w działalności gospodarczej[7].


[1] Cockburn, I., Henderson, R., Stern, S. [2018], The Impact of Artificial Intelligence on Innovation, NBER Working Paper No. 24449, National Bureau of Economic Research, Cambridge.
Monaco, L., Bell, J., Nyamwena, J. [2019], Understanding Technological Competitiveness and Supply Chain Deepening in Plastic Auto Components in Thailand: Possible Lessons for South Africa, CCRED Working Paper No. 1.
[2] Guellec, D., Paunov, C. [2018], Innovation Policy in the Digital Age, OECD Science, Technology and Innovation Policy Papers, No. 59, OECD Publishing, Paris.
[3] Santos, C., Mehrsai, A., Barros, A. C., Araújo, M., Ares, E. [2017], Towards Industry 4.0. – an Overview of European Strategic Roadmaps, „Procedia Manufacturing”, 13, s. 972–979.
[4] OECD [2016]. Stimulation Digital Innovation for Growth and Inclusiveness, OECD Digital Economy Papers, no. 256, OECD Publishing, Paris, s. 6–14.
[5] European Commission [2021], Digital Economy and Society Index (DESI) 2021.
[6] Komisja Europejska (2021), Indeks gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego (DESI) na 2021 r., Polska.
[7] Kowalski A.M., Weresa M.A. (eds) [2019], Poland: Competitiveness Report 2019. International Competitiveness in the Context of Development of Industry 4.0, Warsaw: Warsaw School of Economics – Publishing.

Podobne artykuły

Skip to content