Diagnoza poziomu dojrzałości wdrażania rozwiązań Przemysłu 4.0 w kontekście społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa

Tomasz 29 lipca 2022

Ewa Stawiarska
Ekspert współpracujący z FPPP

Koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu jest pojęciem bardzo szerokim i multidyscyplinarnym. Jej ramy opublikowano w 2010 roku w normie ISO 26000 „Guidance on social responsibility”. Norma autorstwa Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej ISO definiuje społeczną odpowiedzialność biznesu (Corporate Social Responsibility, CSR).

Wdrażaniem rozwiązań Przemysłu 4.0 ukierunkowanych na wzrost odpowiedzialności społecznej i środowiskowej przedsiębiorstw zajęło się również Światowe Forum Ekonomiczne, które wraz z firmą konsultingową McKinsey rozpoznało trendy oraz wskazało główne ścieżki rozwoju dla fabryk przyszłości. Kierunki rozwoju technologii 4.0 i kluczowe wyzwania dla przedsiębiorstw omówiono w białej księdze Światowego Forum Ekonomicznego pt. „Driving the Sustainability of Production Systems with Fourth Industrial Revolution Innovation[1]”. Biała księga do dziś służy jako przewodnik do optymalizacji korzyści płynących z czwartej rewolucji przemysłowej, a także pomaga krajom i przedsiębiorstwom w określaniu sposobów przekształcania ich systemów produkcyjnych, osiąganiu zrównoważonego wzrostu i osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju wytyczonych przez ONZ. W dokumencie zachęcano organy regulacyjne do wsparcia inwestycji w autonomiczne roboty i systemy kobotyczne wspierające zrównoważenie środowiskowe.

Naukowcy przeprowadzili szereg badań, które wykazały, że technologie związane z Przemysłem 4.0 mają wyjątkowy potencjał do wsparcia produkcji przyjaznej dla środowiska[2]. Technologie tego typu mogą: zmniejszyć zużycie energii i zasobów poprzez wykrywanie i przesyłanie danych, analizować procesy produkcji i łańcucha dostaw[3], prowadzić do zmniejszenia ilości odpadów oraz mniejszej emisji CO2 poprzez analizy śladu węglowego[4]. W wymiarze zrównoważonego rozwoju społecznego, inteligentne i autonomiczne linie produkcyjne, poprzez przejęcie monotonnych i powtarzalnych zadań, mogą poprawiać zdrowie i bezpieczeństwo pracowników, dając im większą satysfakcję i motywację do pracy[5].

Niektóre z rozwiązań Przemysłu 4.0 skupiły się na szczególnych problemach przemysłowych związanych ze zrównoważonym rozwojem, takich jak gospodarka w obiegu zamkniętym[6]. Systematyczny przegląd technologii rozwijanych na potrzeby zrównoważonego rozwoju zaprezentowali m.in. Beltrami i Orzes (2019) oraz de Sousa i in. (2018). Badania wykazują, że wiele firm produkcyjnych jeszcze nie identyfikuje i nie ocenia wartości swoich technologii dla środowiska[7].

Naukowcy przygotowali zestaw KPI do oceny wpływu nowych technologii na środowisko[8]. Rozwiązania Przemysłu 4.0 to złożona architektura integrująca technologie produkcji i informacji[9]. Znane są sposoby oceny wpływu ich wdrożenia na różnego rodzaju wyniki (ekonomiczne, środowiskowe, społeczne) w przedsiębiorstwach pochodzących z różnych branż[10]. 

Korelacji między technologiami Przemysłu 4.0 a zrównoważonym rozwojem szukali m.in. Kamble i in. (2018) oraz Dremel i in. (2018). Uważali, że należy oceniać użyteczność technologii dla zrównoważonego rozwoju poszczególnych branż, ponieważ ich przyszłość będzie zależna od dzisiejszych wyborów. Według ich ustaleń, konieczne jest stworzenie procedur wdrażania technologii 4.0 z naciskiem na mierzenie zmian prospołecznych i prośrodowiskowych. Zdaniem Kamble’a konieczne jest wypracowanie metodologii i procedur przeprowadzania transformacji cyfrowej w firmach w perspektywie CSR. Stawiarska i in. (2021) zaproponowali model koncepcyjny służący do mierzenia procedury transformacji również w kontekście CSR. Różne badania wskazują, że dostosowanie praktyk CSR do cyfrowych operacji biznesowych firmy poprawia jej wyniki finansowe[11]. Firmy wdrażające technologie 4.0 wprowadzają indeks trwałości do oceny dojrzałości[12].

Zaprojektowane narzędzie do oceny i zarządzania zrównoważoną produkcją i efektywnym wykorzystaniem technologii 4.0 modyfikowali kolejno Cunha i in. (2012) oraz Fernandez i in. (2011, 2015).  Niektóre zaproponowane narzędzia oceny trwałości zostały wdrożone – zidentyfikowano ich stosowanie w dużych firmach[13]. 

Dla wielu branż kluczowe wyzwanie stanowi dziś wdrażanie rozwiązań Przemysłu 4.0 z zachowaniem wspólnej (dla całego łańcucha dostaw) polityki CSR.  Integratorzy łańcuchów dostaw implementują koncepcje GSCM (Green Supply Chain Management), ESCM(European Supply Chain Management), e-SCM(Electronic Supply Chain Management). Rozwiązaniami Przemysłu 4.0 dedykowanymi dla zielonych łańcuchów dostaw zajęli się m.in. Luthra i in. (2018), Stawiarska i Sobczak (2018), Jabbour i in. (2019), Mathivathanan i in. (2018), Tu i in. (2018). Poziomem dojrzałości we wdrażaniu rozwiązań Przemysłu 4.0, a zarazem intensywnością działań CSR, zajmowali się np. Stawiarska i in. (2020). W tabeli 1. znajdują się zestawy stwierdzeń, służących do oceny/samooceny poziomu dojrzałości wdrażania rozwiązań Przemysłu 4.0 w przedsiębiorstwach, które za sprawą tych wdrożeń chciałyby rozwijać się w sposób zrównoważony (z uwzględnieniem potrzeb środowiskowych i społecznych).

Tab. 1. Kryteria oceny poziomu dojrzałości wdrażania Przemysłu 4.0 w kontekście intensywności działań CSR[14]

Poziom dojrzałości wdrażania rozwiązań P4.0Charakterystyka intensywności CSR
Poziom 1
(inicjacji)		Brak inwestycji w rozwiązania Przemysłu 4.0, przy równoczesnym działaniu na rzecz podnoszenia społecznej i środowiskowej odpowiedzialności organizacji.
Poziom 2
(włączania/wydolności)		Plany wdrożeń dla rozwiązań Przemysłu 4.0 koncentrują się również na rozwiązywaniu problemów społecznych i środowiskowych. Organizacja uważa się za odpowiedzialną przy podejmowaniu decyzji o wdrożeniu rozwiązań Przemysłu 4.0. Informacje z obszaru wdrożeń rozwiązań Przemysłu 4.0 nawiązują do zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstwa i są udostępniane interesariuszom.   Zgodność środowiskowa i wyniki wydajności produktu są dostępne do wglądu publicznego.
Poziom 3
(integracji)		Przedsiębiorstwo przygotowuje doraźne programy/projekty społeczne i środowiskowe powiązane z wdrożeniem rozwiązań Przemysłu 4.0. Realizacje programów społecznych i środowiskowych inspirują do kolejnych wdrożeń rozwiązań Przemysłu 4.0. Informacje z obszaru CSR są związane z wdrożeniem kolejnych rozwiązań Przemysłu 4.0. Informacje te są dostępne dla pracowników, klientów i innych interesariuszy. Mierzone są skutki społeczne i środowiskowe działań po wprowadzeniu kolejnych rozwiązań Przemysłu 4.0.
Poziom 4
(optymalizacji)		Organizacja, wdrażając rozwiązania Przemysłu 4.0, współpracuje z podmiotami zewnętrznymi w kwestiach rozwiązywania problemów środowiskowych i społecznych. Przedsiębiorstwo, wdrażając rozwiązania Przemysłu 4.0, opracowało/znowelizowało politykę CSR. Organizacja spełnia założenia polityki CSR, przyczyniając się tym samym do zrównoważonego rozwoju łańcucha dostaw, sieci współpracy, regionu i kraju. Zrównoważona karta wyników umożliwia pomiar wpływu procesów produkcyjnych i oferowanych produktów na środowisko i sferę publiczno-społeczną.
Poziom 5
(pionierski)		Cele strategiczne, taktyczne i operacyjne są dostosowane do celów rozwoju przemysłu lokalnego, regionalnego, krajowego i międzynarodowego. Przedsiębiorstwo kontroluje swoje wdrożenia Przemysłu 4.0 w kontekście obciążeń dla środowiska naturalnego. Przedsiębiorstwo kontroluje wdrożenia Przemysłu 4.0 u dostawców i poddostawców w kontekście obciążeń dla środowiska naturalnego. Przedsiębiorstwo kontroluje działania pośredników sprzedaży w kontekście obciążeń dla środowiska naturalnego. Organizacja jest liderem w rozwoju i promowaniu CSR w całej branży/rozwinęła najlepsze praktyki w niwelowaniu skutków ograniczania pracy ludzkiej i negatywnego oddziaływania na środowisko. Organizacja wprowadza roboty współpracujące z człowiekiem.

Podsumowując badania literaturowe, podjęto próbę odpowiedzi na pytanie – jakie priorytetowe działania CSR powinny zostać podjęte przez przedsiębiorstwa, aby te osiągały wyższe poziomy dojrzałości we wdrażaniu rozwiązań Przemysłu 4.0? W tym celu badacze rekomendują przede wszystkim:

  • Opracowanie i zastosowanie modeli zarządzania ryzykiem w oparciu o dotychczasowe normy (ISO 9001, ISO 140001, ISO 45001, ISO 27001), a być może stworzenie całkiem nowych standardów, wyrastających z nurtu RBT(Risk-based thinking)[15].
  • Stworzenie ramowych wymagań dotyczących kwalifikacji, nowych sposobów organizacji pracy, interakcji i synergii w interfejsie człowiek – maszyna – środowisko[16].
  • Zapewnienie bezpieczeństwa systemom komputerowym i komunikacyjnym oraz uniemożliwienie ataków hakerom, którzy chcieliby zaszkodzić społeczeństwu lub środowisku[17].
  • Zastosowanie Big Data do monitorowana działań z zakresu CSR w przedsiębiorstwach, łańcuchach i sieciach dostaw[18].

Literatura

  1. T. Stock, G. Seliger, Opportunities of Sustainable Manufacturing in Industry 4.0, “Procedia CIRP”, 2016, 40, s. 536–541.
  2. F. Shrouf, J. Ordieres, G. Miragliotta, Smart factories in Industry 4.0: A review of the concept and of energy management approached in production based on the Internet of Things paradigm, w: 2014 IEEE International Conference on Industrial Engineering and Engineering Management, 2014, s. 697–701.
  3. M. Gabriel, E. Pessl, Industry 4.0 and sustainability impacts: critical discussion of sustainability aspects with a special focus on future of work and ecological consequences, “Annals of Faculty Engineering Hunedoara – International Journal of Engineering“, 2016, 14 (2), s. 131-136.
  4. J. Sarkis, Q. Zhu, Environmental sustainability and production: taking the road less travelled, “International Journal of Production Research”, 2018, 56 (1–2), s. 743–759.
  5. J. M. Müller, D. Kiel, K. I. Voigt, What Drives the Implementation of Industry 4.0? The Role of Opportunities and Challenges in the Context of Sustainability, “Sustainability” , 2018, 10 (1), s. 247.
  6. L. Varela, A. Araújo, P. Ávila, H. Castro, G. Putnik, Evaluation of the Relation between Lean Manufacturing, Industry 4.0, and Sustainability, “Sustainability”, 2019, 11 (5), s. 1-19.
  7. M. L. Tseng, R. R. Tan, A. S. F. Chiu, C. F. Chien, T. C. Kuo, Circular economy meets industry 4.0: Can big data drive industrial symbiosis?, “Resources, Conservation & Recycling”, 2018, 131, s. 146–147.
  8. M. Beltrami, G. Orzes, Industry 4.0 and sustainability: a systematic literature review, w: Decision Sciences in a Connected World. Proceedings of the 10th Annual EDSI Conference, 2019.
  9. A. B. L. de Sousa Jabbour, C. J. C. Jabbour, C. Foropon, M. Godinho Filho, When titans meet – Can industry 4.0 revolutionise the environmentally-sustainable manufacturing wave? The role of critical success factors, “Technological Forecasting and Social Change”,2018,132, s. 18-25.
  10. L. S. Dalenogare, G. B. Benitez, N. F. Ayala, A. G. Frank, The expected contribution of Industry 4.0 technologies for industrial performance, “International Journal of Production Economics”, 2018, 204, s. 383–394.
  11. K. Witkowski, Internet of Things, Big Data, Industry 4.0 – Innovative Solutions in Logistics and Supply Chains Management, “Procedia Engineering”, 2017, 182, s. 763–769.
  12. A. G. Frank, L. Dalenogare, N. F. Ayala, Industry 4.0 technologies: Implementation patterns in manufacturing companies, “International Journal of Production Economics”, 2019, 210, s. 15–26.
  13. S. Šarotar Žižek, Z. Nedelko,  M. Mulej, Ž. Veingerl Čič, Key Performance Indicators and Industry 4.0 – A Socially Responsible Perspective, “Sciendo”, 2020, s. 22-34.
  14. A. G. Frank, G. H. Mendes, N. F. Ayala, A. Ghezzi, Servitization and Industry 4.0 convergence in the digital transformation of product firms: A business model innovation perspective, “Technological Forecasting and Social Change”, 2019, 141, s. 341-351.
  15. Ch. Bai, P. Dallasega, G. Orzes, J. Sarkis, Industry 4.0 technologies assessment: A sustainability perspective, “International Journal of Production Economics”, 2020.
  16. S. S. Kamble, A. Gunasekaran, S. A. Gawankar, Sustainable Industry 4.0 framework: A systematic literature review identifying the current trends and future perspectives, “Process Safety and Environmental Protection”, 2018, 117, s. 408-425.
  17. C. Dremel, J. Wulf, A. Maier, W. Brenner, Understanding the Value and Organizational Implications of Big Data Analytics: The Case of AUDI AG, “Journal of Information Technology Teaching Cases”, 2018, 8 (1), s. 126–138.
  18. M. Kanwal, F. Khanam, S. Nasreen, S. Hameed, Impact of corporate social responsibility on the firm’s financial performance, “IOSR Journal of Business and Management”, 2013, 14 (5), s. 67–74.
  19. M. Naderi, E. Ares, G. Peláez, D. Prieto, M. Araújo, Sustainable Operations Management for Industry 4.0 and its Social Return, “ScienceDirect IFAC-PapersOnLine”, 2019, 52-13, s. 457-462.
  20. P. Carpejani, B. M. Catapan Santor Bonfim, L. F. Ramos Pierin, The Use of Digital Transformation as a Sustainable Mechanism: An Automotive Industry Case, w: International Business, Trade and Institutional Sustainability. World Sustainability Series, W. Leal Filho, P. Borges de Brito, F. Frankenberger (red.). Springer, Cham, 2020.
  21. J. Cunha, P. Ferreira, M. Araújo, E. Ares-Goméz, Social Return of R&D Investments in Manufacturing Sector: Some Insights from an Exploratory Case Study, “AIP Conference Proceedings”, 2012, 1431, s. 43-53.
  22. A. Fernández; J. Cunha; E. Ares-Goméz, Social impact on project assessment: An integrated methodology for the assessment of investment projects in Research and Development (R&D) at a society level, “Proceedings of the International Conference on Project Economic Evaluation”, April 28-29, Guimarăes, Portugal, 2011.
  23. A. Fernández, J. Cunha, P. Ferreira, M. Araújo, E. Ares-Goméz, Research and development project assessment and social impact, “Production”, 2015, 25(4), s. 725-738.
  24. M. Naderi, E. Ares, G. Peláez, D. Prieto, A. Fernández, L. Pinto Ferreira, The sustainable evaluation of manufacturing systems based on simulation using an economic index function: A case study, “Procedia Manufacturing”, 2017, 13, s. 1043-1050.
  25. S. Luthra, S. K. Mangla, Evaluating challenges to Industry 4.0 initiatives for supply chain sustainability in emerging economies, “Process Safety and Environmental Protection”, 2018, 117, s. 168-179.
  26. E. Stawiarska, P. Sobczak, The Impact of Intelligent Transportation System Implementations on the Sustainable Growth of Passenger Transport in EU Regions, “Sustainability”, 2018, 10 (5), 1318, s. 1-32. 
  27. C. J. C. Jabbour, A. B. L. de Sousa Jabbour, J. Sarkis, M. Godinho Filho, Unlocking the circular economy through new business models based on large-scale data: An integrative framework and research agenda, “Technological Forecasting and Social Change”,  2019, 144, s. 546-552.
  28. D. Mathivathanan, D. Kannan, A. Noorul Haq, Sustainable supply chain management practices in Indian automotive industry: A multi-stakeholder view, “Resources, Conservation and Recycling”, 2018, 128, s. 284-305.
  29. M. Tu, M. Lim, M. F. Yang, IoT-based production logistics and supply chain system – Part 2: IoT-based cyber-physical system: a framework and evaluation, “Industrial Management & Data Systems”, 2018, 118(1), s. 96-125.
  30. H. S. Birkel, J. W. Veile, J. M. Müller, E. Hartmann, K. I. Voigt, Development of a Risk Framework for Industry 4.0 in the Context of Sustainability for Established Manufacturers, “Sustainability”, 2019, 11(2), s. 384.
  31. E. Stawiarska, Modele zarządzania innowacjami w łańcuchach i sieciach dostaw międzynarodowych koncernów motoryzacyjnych, CeDeWu, 2019, s. 56.

[1] Driving the Sustainability of Production Systems with Fourth Industrial Revolution Innovation, The World Economic Forum, 2018. Driving the Sustainability of Production Systems with Fourth Industrial Revolution Innovation
[2] T. Stock, G. Seliger, Opportunities of Sustainable Manufacturing in Industry 4.0, “Procedia CIRP”, 2016, 40, s. 536–541.
[3] F. Shrouf, J. Ordieres, G. Miragliotta, Smart factories in Industry 4.0: A review of the concept and of energy management approached in production based on the Internet of Things paradigm, w: 2014 IEEE International Conference on Industrial Engineering and Engineering Management, 2014, s. 697–701.
[4] M. Gabriel, E. Pessl, Industry 4.0 and sustainability impacts: critical discussion of sustainability aspects with a special focus on future of work and ecological consequences, “Annals of Faculty Engineering Hunedoara – International Journal of Engineering“, 2016, 14 (2), s. 131-136.; J. Sarkis, Q. Zhu, Environmental sustainability and production: taking the road less travelled, “International Journal of Production Research”, 2018, 56 (1–2), s. 743–759.
[5] J. M. Müller, D. Kiel, K. I. Voigt, What Drives the Implementation of Industry 4.0? The Role of Opportunities and Challenges in the Context of Sustainability, “Sustainability” , 2018, 10 (1), s. 247.; L. Varela, A. Araújo, P. Ávila, H. Castro, G. Putnik, Evaluation of the Relation between Lean Manufacturing, Industry 4.0, and Sustainability, “Sustainability”, 2019, 11 (5), s. 1-19.
[6] M. L. Tseng, R. R. Tan, A. S. F. Chiu, C. F. Chien, T. C. Kuo, Circular economy meets industry 4.0: Can big data drive industrial symbiosis?, “Resources, Conservation & Recycling”, 2018, 131, s. 146–147.
[7] A. B. L. de Sousa Jabbour, C. J. C. Jabbour, C. Foropon, M. Godinho Filho, When titans meet – Can industry 4.0 revolutionise the environmentally-sustainable manufacturing wave? The role of critical success factors, “Technological Forecasting and Social Change”,2018,132, s. 18-25.; L.S. Dalenogare, G. B. Benitez, N. F. Ayala, A. G. Frank, The expected contribution of Industry 4.0 technologies for industrial performance, “International Journal of Production Economics”, 2018, 204, s. 383–394.; K. Witkowski, Internet of Things, Big Data, Industry 4.0 – Innovative Solutions in Logistics and Supply Chains Management, “Procedia Engineering”, 2017, 182, s. 763–769.
[8] A. G. Frank, L. Dalenogare, N. F. Ayala, Industry 4.0 technologies: Implementation patterns in manufacturing companies, “International Journal of Production Economics”, 2019, 210, s. 15–26.; S. Šarotar Žižek, Z. Nedelko,  M. Mulej, Ž. Veingerl Čič, Key Performance Indicators and Industry 4.0 – A Socially Responsible Perspective, “Sciendo”, 2020, s. 22-34.
[9] A. G. Frank, G. H. Mendes, N. F. Ayala, A. Ghezzi, Servitization and Industry 4.0 convergence in the digital transformation of product firms: A business model innovation perspective, “Technological Forecasting and Social Change”, 2019, 141, s. 341-351.
[10] Ch. Bai, P. Dallasega, G. Orzes, J. Sarkis, Industry 4.0 technologies assessment: A sustainability perspective, “International Journal of Production Economics”, 2020.
[11] M. Naderi, E. Ares, G. Peláez, D. Prieto, M. Araújo, Sustainable Operations Management for Industry 4.0 and its Social Return, “ScienceDirect IFAC-PapersOnLine”, 2019, 52-13, s. 457-462.; M. Kanwal, F. Khanam, S. Nasreen, S. Hameed, Impact of corporate social responsibility on the firm’s financial performance, “IOSR Journal of Business and Management”, 2013, 14 (5), s. 67–74.
[12] P. Carpejani, B. M. Catapan Santor Bonfim, L. F. Ramos Pierin, The Use of Digital Transformation as a Sustainable Mechanism: An Automotive Industry Case, w: International Business, Trade and Institutional Sustainability. World Sustainability Series, W. Leal Filho, P. Borges de Brito, F. Frankenberger (red.). Springer, Cham, 2020.
[13] M. Naderi, E. Ares, G. Peláez, D. Prieto, A. Fernández, L. Pinto Ferreira, The sustainable evaluation of manufacturing systems based on simulation using an economic index function: A case study, “Procedia Manufacturing”, 2017, 13, s. 1043-1050.
[14] Opracowanie własne na podstawie przywołanych w artykule źródeł literaturowych.
[15] M. Tu, M. Lim, M. F. Yang, IoT-based production logistics and supply chain system – Part 2: IoT-based cyber-physical system: a framework and evaluation, “Industrial Management & Data Systems”, 2018, 118(1), s. 96-125.
[16] H. S. Birkel, J. W. Veile, J. M. Müller, E. Hartmann, K.I. Voigt, Development of a Risk Framework for Industry 4.0 in the Context of Sustainability for Established Manufacturers, “Sustainability”, 2019, 11(2), s. 384.
[17] (Freemana, Elms, 2018)
[18] E. Stawiarska, Modele zarządzania innowacjami w łańcuchach i sieciach dostaw międzynarodowych koncernów motoryzacyjnych, CeDeWu, 2019, s. 56.

Sprawdź też:
Kategorie Artykuły eksperckie

Podobne artykuły

Skip to content