Rola inżyniera kontraktu w procesie inwestycyjnym w Przemyśle 4.0

Marek Mieńkowski
Ekspert współpracujący z FPPP

Kim jest inżynier kontraktu?

Inżynier Kontraktu to osoba (lub zespół osób), która podczas realizacji inwestycji działa na zlecenie i w interesie Zamawiającego.

Inżynier musi być zatem jednocześnie profesjonalnym nadzorcą realizowanych przez wykonawcę prac, doradcą technicznym i proceduralnym inwestora, a także bezstronnym i niezależnym rozjemcą pomiędzy stronami kontraktu, zdolnym do obiektywnej oceny podnoszonych przez nie zazwyczaj sprzecznych ze sobą argumentów. Praca inżyniera wymaga zatem pewnej subtelności, jako że jej wykonywanie często wiąże się z łączeniem ról pozostających ze sobą w konflikcie[1].

Status inżyniera kontraktu, jego uprawnienia i sposób działania określają zawarte w umowie z Inwestorem Warunki Kontraktowe FIDIC (szczególnie Klauzula 3 Warunków Kontraktowych)[2].

Zgodnie z tą Klauzulą Inżynier ma prawo wydawać rozmaite polecenia Wykonawcy. Treść wydawanych poleceń ma z założenia charakter porządkowy, nierzadko dyscyplinujący Wykonawcę. Celem nadrzędnym przyświecającym Inżynierowi przy wydaniu każdego polecenia powinno być li tylko dobro inwestycji. Każda inna motywacja towarzysząca Inżynierowi przy wydaniu polecenia może prowadzić do wadliwości polecenia a w konsekwencji do zarzucenia Inżynierowi nienależytego realizowania swoich obowiązków[3].

Inżynier kontraktu stosuje w swojej praktyce Warunki Kontraktowe FIDIC (Fédération Internationale des Ingénieurs Conseils/International Federation of Consulting Engineers/Międzynarodowa Federacja Inżynierów Konsultantów)[4]. FIDIC jest prestiżową organizacją międzynarodową, która opracowała publikacje będące podstawą dla realizacji inwestycji inżynieryjno-budowlanych.

Wzory FIDIC dotyczące procedur przetargowych oraz zawierania umów i kontraktów budowlanych są zgodne z wymaganiami Banku Światowego, EBOR i PHARE (europejskie fundusze pomocowe – granty). Wzory te znajdują powszechne zastosowanie w kontraktach międzynarodowych, ale bywają często stosowane do zadań lokalnych w takich krajach jak Polska, gdzie brak jest własnych, uznanych wzorców podobnych do niemieckiego VOB, brytyjskiego JCT lub GMP czy amerykańskiego AIA[5].


Filozofia FIDIC

Warunki Kontraktowe FIDIC oparte są na pięciu złotych zasadach[6]:

  • Kompetencje, prawa, obowiązki, funkcje i zakresy odpowiedzialności wszystkich uczestników kontraktu FIDIC powinny pozostawać zasadniczo zgodne z Warunkami ogólnymi, a także odpowiadać wymogom danego przedsięwzięcia.

    Podobnie jak inne umowy dotyczące realizacji dużych przedsięwzięć budowlanych Warunki Kontraktowe FIDIC regulują nie tylko pozycję prawną ich stron: zamawiającego (inwestora) oraz wykonawcy, lecz również pośrednio innych podmiotów, w szczególności inżyniera kontraktu, podwykonawców czy członków komisji rozjemczych (w skrócie określanych zbiorczo „uczestnikami kontraktu”, ang. Contract Participants). Podmioty te mają swoje kontraktowo określone i współzależne role, kompetencje i obowiązki, które są istotne dla efektywnego zarządzania i właściwej realizacji kontraktu. Powiązane z nimi naturalnie są również uprawnienia kontraktowe i funkcje innych uczestników kontraktu.
  • Warunki Szczególne powinny być zredagowane w sposób klarowny i jednoznaczny.

    Warunki Ogólne FIDIC powstały w wyniku wieloletniego zaangażowania szerokiego grona specjalistów i praktyków z całego świata. Jednymi z najważniejszych osiągnięć tej pracy są spójność, klarowność i jednoznaczność ich postanowień. Staranna i przemyślana redakcja postanowień umownych jest kluczowa dla zapewnienia, by wszyscy uczestnicy kontraktu właściwie rozumieli swoje role i obowiązki i by mogli je wykonywać należycie, a także w ten sam sposób korzystać ze swoich praw. Jak pokazuje doświadczenie, Warunkom Szczególnym nie zawsze można przypisać te same przymioty. Nader często okazują się wewnętrznie sprzeczne, niezgodne z Warunkami Ogólnymi lub zredagowane w sposób nieprzemyślany, niespójne z terminologią Warunków Ogólnych itp. Nie ulega wątpliwości, że postanowienia kontraktowe jako całość będą klarowne i jednoznaczne tylko wtedy, gdy Warunki Szczególne – modyfikując i uzupełniając Warunki Ogólne FIDIC – będą z nimi harmonijnie skorelowane i starannie zredagowane.
  • Warunki Szczególne nie mogą zmieniać rozkładu ryzyk i korzyści przewidzianego w Warunkach ogólnych.

    Sprawiedliwy i wyważony rozkład ryzyk kontraktowych, a z drugiej strony korzyści związanych z realizacją kontraktu, jest powszechnie uznawany za najbardziej odpowiedni sposób minimalizowania prawdopodobieństwa, że realizacja kontraktu doprowadzi do powstawania sporów i zagrozi skutecznemu osiągnięciu celów kontraktu. Uznaje się, że jest to fundamentalna zasada leżąca u podstaw Kontraktów FIDIC. Warunki Szczególne nie powinny zatem zacierać różnic między poszczególnymi książkami FIDIC, np. selektywnie przenosić niektóre elementy charakterystyczne dla Srebrnej Książki do umów realizowanych na podstawie Czerwonej lub Żółtej Książki. Tytułem przykładu, wydaje się, że trudno uznać za wyważone i zgodne ze Złotymi Zasadami modyfikowanie subklauzulą 2.1 Warunków Kontraktu w taki sposób, że w przypadku braku dostępu do placu budowy wykonawca byłby pozbawiony uprawnień czasowych i finansowych. Innym przykładem niewłaściwej praktyki kontraktowej – przy realizacji przedsięwzięć opartych na podstawie Czerwonej lub Żółtej Książki – jest przerzucanie na wykonawcę nieograniczonego ryzyka nieprzewidzianych warunków fizycznych (subklauzula 4.12). Jeżeli zamawiającemu zależy na takiej regulacji, powinien skorzystać ze Srebrnej Książki FIDIC.
  • Terminy zastrzeżone na wykonywanie obowiązków przez uczestników kontraktu powinny być rozsądnej długości.

    Terminy wskazane w rozmaitych postanowieniach Warunków Ogólnych zostały ukształtowane w wyniku konsensusu wypracowanego w ciągu wielu lat na podstawie różnych międzynarodowych doświadczeń, równoważąc rozmaite interesy uczestników kontraktu. Uznaje się, że odpowiadają międzynarodowym standardom, określając czas zwykle konieczny do wykonywania określonych czynności kontraktowych bez zbędnej zwłoki. Konsekwencją pochopnego skracania terminów określonych w Warunkach Ogólnych może być pozostawienie uczestnikom kontraktu czasu, który okaże się niewystarczający do należytego wykonania ich obowiązków lub korzystania z ich praw. Podobnie nadmierne przedłużanie terminów może negatywnie wpłynąć na sytuację kontraktową stron. Jednym z przykładów niewłaściwych modyfikacji Warunków Ogólnych jest zbędne wydłużanie terminów wydawania przejściowych świadectw płatności, co powoduje przesadne przesuwanie w czasie terminów płatności, zakłócenia płynności finansowej po stronie wykonawcy i ostatecznie negatywne konsekwencje również dla samego zamawiającego.
  • Wszelkie spory powinny być w pierwszej kolejności kierowane do komisji rozjemczej w celu uzyskania tymczasowo wiążącego rozstrzygnięcia jako warunku poprzedzającego ewentualny arbitraż.

    Komisje rozjemcze są ważnym organem umożliwiającym stronom rozwiązywanie sporów, znacznie taniej i szybciej od postępowań adiudykacyjnych. Nawet jeżeli okazuje się to niemożliwe, to korzyścią rozjemstwa jest regulowanie napięć i roszczeń w sposób prowizoryczny, tak by zminimalizować ich negatywny wpływ na realizację kontraktu. Procedura rozjemcza wprowadza do relacji między stronami niezależny i fachowy podmiot trzeci. Jego misja polega na doprowadzeniu do wczesnego rozwiązywania sporów i zapewnieniu dobrej komunikacji między stronami – a tym samym ich niezbędnej współpracy. Niezależność komisji rozjemczych okazuje się szczególnie ważna, w przypadku gdy po stronie inżyniera kontraktu powstaje ryzyko konfliktu interesów wynikające z zależności od zamawiającego. Komisja rozjemcza (zwłaszcza stała komisja) odgrywa zasadniczą rolę nie tylko w zakresie rozwiązywania, lecz przede wszystkim zapobiegania powstawaniu sporów. Jeżeli którakolwiek ze stron ma zastrzeżenia do decyzji komisji rozjemczej, może złożyć powiadomienie o odrzuceniu jej i doprowadzić do wszczęcia arbitrażu. Nawet jednak w takim przypadku decyzja komisji rozjemczej odgrywa pozytywną rolę. Pozwala bowiem uregulować spór tymczasowo, tzn. na czas trwania kontraktu, i uniknąć odciągania uczestników kontraktu od koncentracji na realizacji jego celów, które nieuchronnie towarzyszy zaangażowaniu w postępowanie sporne. Funkcjonowanie niezależnej i bezstronnej komisji rozjemczej, rozwiązującej (choćby tymczasowo) spory kontraktowe, ma fundamentalne znaczenie dla Kontraktów FIDIC i należy do Złotych Zasad. Jednocześnie nie bez powodu w treści Złotej Zasady nr 5 pojawia się odniesienie do arbitrażu jako właściwej metody rozstrzygania sporów, które nie zostaną uregulowane przez komisje rozjemcze. W większości państw sądy powszechne, ze względu na brak fachowego doświadczenia w sprawach budowlanych oraz powolność postępowań, nie są w stanie zapewnić efektywnej ochrony uprawnień wynikających z Warunków Kontraktowych FIDIC. Natomiast nawet najlepsza umowa – pozbawiona realnej gwarancji możliwości egzekwowania jej treści – nie jest warta więcej niż papier, na którym ją zapisano.

Tzw. „kolorowe książki” są szczegółowym kompendium wiedzy o metodyce FIDIC, które w polskiej wersji językowej są dostępne na stronie SIDIR (Stowarzyszenie Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców), polskiego przedstawicielstwa FIDIC[7].


Prawa i obowiązki Inżyniera Kontraktu w procesie inwestycyjnym w oparciu o innowacje właściwe dla paradygmatu Przemysłu 4.0

1. Inżynier Kontraktu podejmuje decyzje we wszelkich sprawach związanych z interpretacją Dokumentacji Projektowej, w szeroko pojętych sprawach dotyczących oceny wypełniania warunków przez Wykonawcę, robót budowlanych i usług niezbędnych do realizacji projektu oraz w sprawach właściwej interpretacji prawnej wszelkich zaistniałych faktów i zdarzeń przy realizacji projektu[8].

Przemysł 4.0 dostarcza technologicznego wsparcia do realizacji zadań Inżyniera Kontraktu w postaci kompleksu rozwiązań związanych z BIM (Building Information Modeling)[9]. Modelowanie informacji o budynku (BIM) jest fundamentem transformacji cyfrowej oraz wsparciem pętli decyzyjnej związanej z prowadzeniem inwestycji. BIM upraszcza proces projektowy, pozwala na wychwycenie kolizji i błędów projektowych oraz tworzy wspólny interfejs pracy na danych o budynku, dostępny dla wielobranżowego zespołu realizującego projekt.

Trójwymiarowy model BIM /3D/, zawierający dane geometryczne, parametry fizyczne i inne dane, stanowi podstawowe źródło informacji na temat obiektu budowlanego. Umożliwia wygenerowanie z modelu np. rysunków 2D (przekrojów, rzutów, detali konstrukcyjnych), zestawień, wizualizacji. Zmiany w modelu 3D powodują automatyczną zmianę towarzyszącej dokumentacji[10].

Inżynier Kontraktu dzięki BIM 4D może wykorzystać dane do opracowania harmonogramu realizacji inwestycji oraz stworzyć sekwencje postępujących prac dzięki wizualizacji 3D. Dzięki użyciu modelu 5D można przygotować zestawienia ilościowe, przedmiary, kosztorys inwestycji oraz analizy kosztów (zarówno na kolejnych etapach projektowania, jak i na koniec inwestycji, podczas jej rozliczenia).

Model 6D dostarcza danych do prowadzenia wielozakresowych analiz funkcjonalnych i sprawności obiektu, co pomaga przy szacowaniu stopy zwrotu z inwestycji oraz urealnia faktyczną wartość poniesionych oraz przyszłych nakładów. Ostatni model, czyli 7D, służy jako baza informacji dla systemów bazodanowych wykorzystywanych na etapie eksploatacji i zarządzania obiektem. Połączenie tych wszystkich metod opartych na analizie cyfrowego bliźniaka budynku pomaga Inżynierowi Kontraktu w podejmowaniu decyzji.

2. Inżynier Kontraktu zapewnia pobyt osób przewidzianych do bezpośredniego nadzorowania robót budowlanych i usług niezbędnych do realizacji projektu w czasie odpowiadającym wykonaniu i rozliczeniu poszczególnych elementów zadań projektu przez Wykonawcę zgodnie z zatwierdzonym harmonogramem realizacji zamówienia.

Inżynier Kontraktu za pomocą urządzeń Internetu Rzeczy (IoT) kontroluje kolejne etapy realizacji projektu przez przypisanie osoby do wykonania określonych zadań[11]. Informatyczny system rezydentny za pomocą narzędzi GIS śledzi w czasie rzeczywistym obecność pracowników na budowie, informuje o stanie gotowości do wykonania zadań, a za pomocą rozszerzonej rzeczywistości dostarcza niezbędnych instrukcji wprowadzających temat zadań do realizacji[12].

3. Inżynier Kontraktu realizuje zadania wynikające z Nadzoru Inwestorskiego poprzez Zespół Wykonawcy Inżyniera Kontraktu, wydając polecenia, decyzje, opinie, zgody, akceptacje i wnioski dla Wykonawcy.

Inżynier Kontraktu wykorzystuje sztuczną inteligencję do precyzyjnego przypisania osób do zadań zgodnie z ich kompetencjami i możliwościami[13]. Dzięki automatyzacji procesów, systemom autonomicznym, sztucznej inteligencji oraz digitalizacji możliwe jest wdrożenie wielowymiarowej analityki na bazie różnych źródeł danych. Algorytmy pozwalają na kombinację danych, co pozwala na identyfikację potencjalnych zagrożeń, czynników ludzkich i procesu inwestycji. Efektem tego działania jest poprawa zarówno bezpieczeństwa pracy, jak i utrzymanie oraz optymalizacja realizacji inwestycji.

4. Inżynier Kontraktu pełni obowiązki nadzoru inwestorskiego.

Rozwijająca się technologia blockchain pozwoli w najbliższej przyszłości realizować kontrakty inwestycyjne w oparciu o warunki kontraktowe FIDIC z wykorzystaniem rejestru rozproszonego oraz smart contracts. Założeniem inteligentnych umów jest takie ułożenie relacji, aby w przypadku wykonania określonego zobowiązania, następowała określona czynność, np. po wykonaniu czynności przez wykonawcę automatycznie nastąpi wpisanie zakończenia działania i zapłata za nie. Smart contract jest przykładem, że kod jest prawem (code is law)[14], gdyż zawiera w sobie wszelkie warunki jakie powinny być spełnione, aby transakcja została zrealizowana.

Najlepszym sposobem na opisanie smart kontraktów jest porównanie ich do maszyny vendingowej. Zwykle jak chcesz sprzedać jakąś rzecz lub nieruchomość idziesz z tym do prawnika albo notariusza po to aby wydał ci stosowny dokument, wtedy po dodatkowych kosztach jesteś w stanie sprzedać swoje rzeczy. W przypadku „inteligentnych umów” wrzucamy po prostu pieniądze do maszyny i w rezultacie bez żadnych pośredników stajemy się właścicielem upragnionego przedmiotu. Co więcej smart kontrakty nie tylko określają zasady i kary związane z umową, ale też są w stanie automatycznie je egzekwować[15].

5. Ogólne zadania polegają na podejmowaniu decyzji we wszystkich sprawach związanych z jakością robót budowlanych, oceną jakości materiałów, oceną postępu prac i jakością postępu usług dotyczących projektu, a ponadto w sprawach związanych z interpretacją dokumentacji projektowej.

Inżynier Kontraktu może korzystać ze wspomagania wielokryterialnego podejmowania decyzji przy udziale sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego. „Istotą tej dyscypliny jest rozwój narzędzi pozwalających na rozwiązywanie problemów decyzyjnych, w których zbiór potencjalnych wariantów ocenia się z wielu, często konfliktowych punktów widzenia formalizowanych przez kryteria oceny.”[16] Analiza taka jest interdyscyplinarna, gdyż korzysta z wiedzy projektowej, prawnej i dziedzinowej związanej z budownictwem oraz systemami zarządzania. Inżynier Kontraktu musi także uwzględniać elementy miękkie, które kształtują interakcje w zespole oraz budują właściwą komunikację.

6. Inżynier Kontraktu realizuje zadania zgodnie z normami, stosując metody programowania zarządzania i rozliczania robót za pomocą techniki pomiarowej.

Dane gromadzone w cyfrowym bliźniaku odpowiadającemu przedmiotowi inwestycji są zarządzane przez specjalistyczne oprogramowanie (np. CAD), algorytmy sztucznej inteligencji i dane osadzone w chmurze np. Azure [17], matryce aktywności urządzeń połączonych poprzez sieć IoT oraz sieci neuronowe typu GPT 3 [18]. Inżynier Kontraktu korzysta z przedstawionych narzędzi, tworząc wirtualny ekosystem wzajemnie uzupełniających się warstw uszczegółowienia.

Cyfrowy bliźniak pozwala na szybkie wychwytywanie przekroczonych obmiarów, kolizji instalacyjnych, czy też stosowania niewłaściwej strategii w odniesieniu do czasu, jakości itp.

Inżynier Kontraktu to zawód przyszłości, łączący w sobie wiedzę projektową, zarządczą i prawną z wiedzą specjalistyczną właściwą dla wielu branż. Zgodnie z zasadą, że zatrudniamy osoby dla ich umiejętności twardych, a zwalniamy za brak umiejętności miękkich, należy podkreślić wagę kompetencji miękkich Inżyniera w tworzeniu zgranych zespołów. Przemysł 4.0 otwiera nowe możliwości w rozwoju tego zawodu, dostarczając innowacji technologicznych i zarządczych do skutecznej realizacji inwestycji.


[1] Hanna Drynkorn, FIDIC: Inżynier kontraktu musi być bezstronny
[2] Warunki Kontraktu na Budowę edycja 2017 FIDIC Czerwony, Stowarzyszenie Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców
[3] Andrzej Archanowicz, Status prawny polecenia inżyniera kontraktu
[4] International Federation of Consulting Engineers, https://fidic.org/
[5] Inżynier kontraktu FIDIC
[6] Rafał Morek, Złote Zasady FIDIC
[7] https://sidir.pl/ksiegarnia/
[8] Prawa i obowiązki Inżyniera Kontraktu opisane w niniejszym artykule stanowią wybór autora tekstu (zbiór praw i obowiązków jest szerszy niż przedstawiony). Zostały one oparte na typowych zapisach, które są zawierane w specyfikacjach istotnych warunków zamówień w przetargach na wyłonienie osoby (zespołu) na stanowisko inżyniera kontraktu dla potrzeb danej inwestycji.
[9] Czym jest BIM?
[10] Anna Anger, Paweł Łaguna, Bartosz Zamara, BIM dla managerów, PWN, Warszawa, 2021.
[11] https://sensor-online.se/
[12] Gabriel Pazdzior, Przyszłość BHP to internet rzeczy
[13] one2tribe
[14] Michael Jünemann, Can Code Be Law?
[15] Czym Jest Smart Contract? Smart Contract – Inteligentna Umowa
[16] Justyna Orłowska, Miłosz Kadziński, SI pomoże podejmować złożone decyzje, Magazyn Polskiej Akademii Nauk, 1-2/57-58/2019.
[17] W odpowiedzi na pytanie, co chce się zrobić z danymi, pomaga użycie dokumentacji usługi Azure Machine Learning, dostępnej na stronie producenta. W ściągawce dotyczącej algorytmów predykcyjnych pt. „Jak wybrać algorytmy dla Azure Machine Learning”należywyszukać zadanie, które chce się wykonać, a następnie znaleźć projektanta Azure Machine Learning odpowiedniego rozwiązania do analizy predykcyjnej. Machine Learning udostępnia kompleksowe portfolio algorytmów, takich jak: wieloklasowy las decyzyjny, systemy rekomendacji, regresja sieci neuronowej, wieloklasowa sieć neuronowa i klastrowanie metodą K-węzłów. Każdy algorytm został zaprojektowany w celu rozwiązania innego problemu z uczeniem maszynowym. Aby uzyskać pełną listę wraz z dokumentacją dotyczącą działania poszczególnych algorytmów i sposobu dostrajania parametrów w celu zoptymalizowania algorytmu, należy sięgnąć do dokumentacji Machine Learning projektanta i składników.
Jak wybrać algorytmy dla Azure Machine Learning
[18] GPT-3

Podobne artykuły

Skip to content