Sposób przygotowania do transformacji cyfrowej pod względem kompetencji poznawczych i społecznych trafnie opisują słowa Alvina Tofflera – amerykańskiego futurologa, autora książki pt. „Trzecia fala” – „Analfabetami XXI wieku nie będą ci, którzy nie znają Excela lub nie potrafią programować, ale ci, którzy nie potrafią się uczyć nowych rzeczy i oduczać starych [learn, unlearn i relearn]”. Rozwój pracowniczy w kontekście uczenia się, oduczania i uczenia na nowo powinien być priorytetem każdej nowoczesnej firmy, a także indywidualnym celem rozwojowym każdej osoby, która chce pozostać aktywną na dynamicznie zmieniającym się rynku pracy. Ponadto podstawą budowania wyspecjalizowanych kompetencji technicznych są umiejętności związane z posiadanym zasobem informacji (kompetencje kognitywne) oraz sposobem traktowania zawodowych wyzwań, zwłaszcza w zakresie samorozwoju kompetencyjnego i współpracy (kompetencje społeczne). Są to niezwykle istotne aspekty rozwoju kadry, ponieważ dzięki nim kompetencje techniczne mogą zostać trafnie dobrane oraz efektywnie rozwinięte i rzetelnie ugruntowane. Można powiedzieć, że kompetencje społeczne i kognitywne wspierają proces nabywania kompetencji technicznych, ale przede wszystkim umożliwiają ich świadome, adekwatne i elastyczne stosowanie w życiu zawodowym i w kontaktach interpersonalnych.
Kompetencje kognitywne (poznawcze) to zdolność uczenia się, rozumienia i zapamiętywania, otwartość, ciekawość świata i świeżość spojrzenia. Kompetencje społeczne to zdolność samodzielnego stosowania (w pracy, nauce oraz w rozwoju osobistym) posiadanych umiejętności z uwzględnieniem zinternalizowanego systemu wartości. Jest to zdolność do radzenia sobie przez jednostkę w sytuacjach społecznych w oparciu o jej odpowiedzialność i autonomię.
Kompetencje poznawcze i społeczne mają liczne funkcje, np.:
- zapewniają lepsze rozumienie i porozumiewanie;
- ułatwiają poznanie innych osób i ich potrzeb;
- wspomagają radzenie sobie w nowych sytuacjach;
- podnoszą efektywność w pracy, zwłaszcza zespołowej;
- pobudzają proces autokreacji (czyli kierowania własnym rozwojem, a także planowania uczenia się przez całe życie);
- zwiększają możliwości rozwiązywania problemów[1].
Nie należy zapominać, że zakres posiadanych przez jednostkę kompetencji poznawczych i społecznych w silny sposób uwarunkowany jest osobowościowo (charakterologicznie). Są to jednak kompetencje, które można także nabywać bądź kształtować. Innymi słowy, pewne predyspozycje osobowościowe mogą sprawiać, że nabywanie tych kompetencji jest łatwiejsze bądź trudniejsze. Na tym etapie proponowane są zatem narzędzia pozwalające dobrać najefektywniejsze metody rozwoju i szkolenia tych umiejętności wśród pracowników w oparciu m.in. o ich indywidualne, wrodzone predyspozycje.
Jak wykazują liczne badania, najważniejszymi kompetencjami poznawczymi w procesie transformacji cyfrowej są:
- krytyczne myślenie;
- kreatywność;
- rozwiązywanie złożonych problemów;
- elastyczność poznawcza, czyli zdolność przystosowywania się do zmieniających się warunków środowiska, np.: aktualizacja posiadanej wiedzy, przenoszenie uwagi między procesami, dostrzeganie zależności i dostosowywanie myślenia do tego, co jest nam prezentowane.
Natomiast do kompetencji społecznych kluczowych dla transformacji cyfrowej zalicza się:
- współpracę z innymi;
- inteligencję emocjonalną,
- zarządzanie ludźmi, czyli przywództwo;
- przedsiębiorczość.
Korelację wyżej wymienionych kompetencji z kompetencjami technicznymi przedstawia poniższa grafika:
[1] (Borkowski 2003, s. 110)
W celu podnoszenia kompetencji kognitywnych i społecznych w związku z transformacją cyfrową proponuje się podejmowanie działań w strukturze 5 powtarzalnych etapów, którymi są: uświadamianie, ukierunkowanie, planowanie, testowanie oraz wdrożenie.
Głównym zadaniem na etapie uświadamiania jest przeprowadzenie badania potrzeb szkoleniowych pracowników firmy oraz identyfikacja obszarów, w których konieczne jest podniesienie kompetencji poznawczych i społecznych pracowników, a następnie opracowanie usług rozwojowych dostosowanych do ich potrzeb.