Kompetencje przyszłości w gospodarce 4.0
Paweł Nowak
Dyrektor Działu Zarządzania Wiedzą
Świat się zmienia. To truizm, o którym wszyscy wiedzą, ale wiedza ta rzadko przekłada się na nasze działania czy postawy. Szczególnie w zakresie edukacji i myślenia o rozwoju kompetencji. Szybkość zmian najlepiej widać w obszarze maszyn i technologii. Kiedy porównamy ze sobą zdjęcia samochodów: jedne sprzed 100 lat i tych współczesnych – widzimy jak ogromną przeszły zmianę. Jak popatrzymy na komputery sprzed 20 lat i porównamy je do możliwości jakie mają dzisiejsze telefony komórkowe – od razu dostrzeżemy różnicę. Kiedy jednak popatrzymy na zdjęcie szkoły sprzed 150 lat i na zdjęcie szkoły dziś – refleksja przychodzi sama.
Technologie, gospodarka i oczekiwania rynku pracy ulegają naturalnej redefinicji. Jednak nigdy dotąd tempo tych zmian nie było tak zawrotne. Pokolenie naszych dziadków w ciągu roku przyswajało tyle samo informacji co współczesny pracownik korporacji musi przeanalizować i odpowiednio przetworzyć w ciągu jednego tygodnia. Nasi rodzice dorastali w przekonaniu, że człowiek będzie pracował w jednym zakładzie pracy przez całe życie. Dziś świat wymaga od nas byśmy byli elastyczni, mobilni i cyfrowi. Powinniśmy robić coraz więcej, coraz szybciej i oczywiście – coraz efektywniej.
Realia gospodarki 4.0 to ogromne wyzwanie dla edukatorów i całego systemu kształcenia. Ale tylko, jeśli myślimy anachronicznymi modelami uczenia pamięciowego. Jeśli chcemy, by uczniowie, studenci, kursanci odnajdowali się w tej rzeczywistości powinniśmy ich uczyć przede wszystkim właściwych postaw oraz pomóc rozwijać te kompetencje, które zawsze będą aktualne.
Dynamika gospodarki 4.0 jest oparta na cechach, które najlepiej opisuje stosowany przez wojsko Stanów Zjednoczonych Ameryki model VUCA. VUCA to akronim słów: Volatility (zmienność), Uncertainty (niepewność), Complexity (złożoność) i Ambiguity (niejednoznaczność), a cechy te są podstawą filozofii, na której budowane są rozwiązania dla Przemysłu 4.0. Era cyfryzacji, automatyzacji i robotyzacji w jaką obecnie wkracza przemysł jednoznacznie kreuje zbiory danych i ich analizę jako podstawowe zasoby niezbędne dla zachowania konkurencyjności rynkowej. Sytuacja ta w oczywisty sposób wpływa na oczekiwania jakie pracodawcy mają względem swoich pracowników. Przedsiębiorcy oczekują, że ich pracownicy będą posiadać zestaw kluczowych kompetencji cyfrowych, interpersonalnych i kreatywnych, które pozwalają szybko pozyskiwać informacje, weryfikować je i odpowiednio przetwarzać. Innymi słowy znaczenia nabierają kompetencje, których nie da się zastąpić pracą systemów informatycznych, robotów czy sztucznej inteligencji. Właśnie dlatego zostały one nazwane kompetencjami przyszłości.
Dr. hab. Renata Włoch i dr. hab. Katarzyna Śledziewska w Raporcie Kompetencje Przyszłości zrealizowanym przez DeLab Uniwersytetu Warszawskiego[1] zrealizowanym na zlecenie Polskiego Funduszu Rozwoju oraz Google w 2019 r., do kompetencji przyszłości zaliczają: kompetencje poznawcze, społeczne oraz cyfrowe i techniczne. Za autorkami raportu możemy:
- Kompetencjami poznawczymi – nazwać szeroko rozumiane kompetencje „myślenia”. Podstawą tych kompetencji jest kreatywność, logiczne rozumowanie, zdolność do identyfikacji i rozwiązywania problemów.
- Kompetencjami społecznymi – określić umiejętności poruszania się w środowisku pracy i środowisku społecznym, które wymagają budowania relacji międzyludzkich, zdolności do pracy grupowej, umiejętności przywódcze, przedsiębiorczość czy inteligencja emocjonalna.
- Kompetencjami cyfrowymi i technicznymi – opisać jako tzw. umiejętności twarde związane min. z programowaniem czy analizą zbiorów danych. Zaliczyć do nich możemy takie kompetencje cyfrowe polegające na umiejętności ich rozumienia, rozwijania czy dostosowywania.
Jak możemy łatwo zauważyć, kompetencje przyszłości bazują na umiejętnościach, postawach i procesach cechujących się zmiennością, złożonością, kreatywnością, zdolnością do rozwiązywania problemów czy myślenia wielopłaszczyznowego. Rozwijanie tych kompetencji nie jest rzeczą prostą i wymaga od edukatorów wykorzystania innowacyjnych metod kształcenia. O tym jak ważne są te kompetencje pokazują wyniki „Raportu z badań empirycznych w zakresie kompetencji i zawodów przyszłości”[2]. Przedsiębiorcy wskazywali jednoznacznie, że do roku 2030 najważniejszymi kompetencjami będą: interdyscyplinarność, umiejętność podejmowania decyzji, umiejętności analityczne związane z wykorzystaniem nowych technologii, umiejętność efektywnej pracy w zespołach, w tym w zespołach wielokulturowych, a także umiejętność uczenia się przez całe życie. Wydaje się, że właśnie ten ostatni element, czyli filozofia umiejętnego uczenia się przez całe życie, jest postawą, która przyniesie najwięcej korzyści ludziom w gospodarce przyszłości. Osoby zwinne, elastyczne i potrafiące się uczyć osiągną największe sukcesy zawodowe w najbliższej dekadzie. Na znaczeniu będą zyskiwać micro kompetencje oraz poza formalny system kształcenia – który szybciej od edukacji formalnej, dostosowuje się do oczekiwań. Gospodarka 4.0 wprowadza nas w czas, w którym każdy z nas musi wziąć odpowiedzialność za własne kształcenie.
[1]KOMPETENCJE PRZYSZŁOŚCI JAK JE KSZTAŁTOWAĆ W ELASTYCZNYM EKOSYSTEMIE EDUKACYJNYM? , DELab UW, dr. hab. Renata Włoch i dr. hab. Katarzyna Śledziewska, Numer ISBN: 978-83-946196-7-1,
https://www.delab.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2019/09/Kompetencje_przyszlosci_Raport_DELabUW.pdf
[2] Raport-z-badan-empirycznych-w-zakresie-kompetencji-i-zawodow-przyszlosci.pdf (przemyslprzyszlosci.gov.pl)
