Środowiskowe oddziaływanie cyfryzacji. Gospodarka obiegu zamkniętego, circular economy, optymalizacja produkcji, rolnictwo 4.0

Julian Malaka 8 marca 2023

dr Szymon Sikorski
Ekspert FPPP

Zadaniem rolnictwa jest wyprodukowanie żywności dla rosnącej populacji ludzi, ale co wydaje się jeszcze istotniejsze, żywność ta powinna być produkowana w sposób bezpieczny dla środowiska, masowy i tani. Mamy zatem klasyczny trójkąt o wierzchołkach: tanio, szybko, w dobrej jakości i jak wiemy wszystkich tych trzech wierzchołków trójkąta połączyć się nie da.

Niniejsza analiza ukazuje stan gotowości obszarów krytycznych decydujących o sukcesie strategii, łączącej nakłady na B+R+I (badania, rozwój, innowacje). Dwa pierwsze obszary powiązane są z wysokością nakładów finansowych alokowanych na badania naukowe, których źródłem mogą być zarówno sfera finansów publicznych, jak i środki pochodzące od podmiotów gospodarczych, instytucji lub osób prywatnych. Wysokość środków pochodzących z sektora finansów publicznych wyrażana jest postaci procentowego udziału nakładów GERD do PKB, lub w postaci bezpośredniej, czyli walucie. Lecz nie same pieniądze decydują o ostatnim sukcesie idei Rolnictwa 4.0. Warunkiem koniecznym staje się także nowoczesna infrastruktura przesyłu danych. Występująca już w samej nazwie korelacja: Rolnictwo 4.0 – Rewolucja przemysłowa 4.0 – nie jest przypadkiem. Materiał z 18 lutego 2022 r. opublikowany przez Platformę Przemysłu Przyszłości zawiera następującą tezę: „Za nami jest etap transformacji cyfrowej takich dziedzin, jak medycyna, sprzedaż, bankowość czy finanse. Za to sektor rolnictwa jest obecnie w trakcie transformacji. To nowy obszar, istotny w kontekście kryzysu klimatycznego czy zrównoważonego rolnictwa. Potrzeba przy tym wykorzystania wielu rozwiązań: internetu rzeczy, sztucznej inteligencji, sensorów, czujników. Polska jest krajem, w którym rolnictwo i sadownictwo są istotnymi obszarami”[1].

Kierunki te zbieżne są z opiniami wygłoszonymi w czasie Światowego Forum Ekonomicznego w Davos w roku 2022, gdzie prof. Claus Schwab przedstawił projekt, który nazwał Metawersum. Ma to być oparty na sieci 6G rozwój technologiczny łączący cyfryzację, neurobiologię i cybernetykę. Wyznacznikami tej koncepcji będą Internet rzeczy, Internet zmysłów, Internet ciał[2]. O ile Internet rzeczy, czyli komunikowanie się maszyn nas już nie dziwi – dość wspomnieć stosowane w samochodach systemy GPS, to jednak warto pamiętać, że u podstaw tej technologii opracowanej w roku 1973 roku przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych znajdowały się zastosowania militarne[3]. Dopiero po zestrzeleniu przez ZSRR pasażerskiego odrzutowca CAL 007 (1 września 1983 r.) Ronald Reagan podjął decyzję o przekazaniu nawigacji do celów cywilnych. Widać zatem, że ta przygoda zaczęła się już 49 lat temu, i może dlatego jesteśmy z nią najlepiej oswojeni. Tym niemniej dwa pozostałe „Internety” budzą jeszcze naszą ciekawość poznawczą. Powinniśmy jednak pamiętać, że koncepcje te, jakkolwiek brzmiące nowatorsko, badane są już od kilku lat.

Jeszcze w grudniu 2019 r. portal „cyberdefence24” powołując się na raport „Consumer Lab Hot Consumer Trends 2030” wskazywał, że: „Internet zmysłów stanie się rzeczywistością dzięki takim technologiom jak sztuczna inteligencja (AI), wirtualna rzeczywistość (VR), rozszerzona rzeczywistość (AR), 5G oraz automatyzacja. Konsumenci przewidują, że do roku 2030 interakcje oparte na obrazach z ekranów będą w coraz większym stopniu konkurować z doświadczeniami multisensorycznymi, które będą niemal niemożliwe do odróżnienia od rzeczywistości”[4]. Pewne elementy tego systemu, zwłaszcza AI, są już wykorzystywane w medycynie (zwłaszcza na poziomie diagnostyki, anatomii i chirurgii)[5], ale także w kryminalistyczne (rozpoznawanie przez AI zapachów).

Internet ciał, czyli (IoB – Internet of Bodies) według klasyfikacji jaką przedstawił w 2020 r. portal „MITSloan Management Review Polska”, „można podzielić na trzy rodzaje, w zależności od ich integracji z organizmem człowieka. Pierwszym są (…) urządzenia ubieralne w postaci np. inteligentnych opasek czy koszulek. Drugim rodzajem są implanty (pasywne), które mają obecnie głównie zastosowanie medyczne, choć nie tylko (…).Trzecim rodzajem są implanty aktywne, które mogą zbierać, przetwarzać i wysyłać w czasie rzeczywistym dane dotyczące ciała. Naukowcy już dziś pracują nad specjalną pigułką, która umieszczona w jelicie cienkim, mogłaby pomóc w opracowaniu spersonalizowanej diety na podstawie analizy metabolizmu i składników pokarmowych”[6]. Pozamedyczne zastosowanie implantów pasywnych przybrało formę czipów wszczepianych pod skórę, umożliwiających identyfikację danych personalnych, w tym także prowadzenie transakcji finansowych. Według analiz portalu „INN Poland” ze stycznia 2022 r.: „czipy pod skórą ma już tysiące osób”[7]. Widzimy zatem, że pomysły niczym z sagi o agencie 007 nie są jedynie fikcją literacką. Jeżeli wierzyć portalowi „WP wiadomości” to już w 2008 r. w Meksyku[8] w obawie przed porwaniem ludzie wszczepiali sobie lokalizatory, czyli implanty pasywne, podobną informację podał 11 lat później „You Tube” opisując działania Szwedów[9].

Pozostał jeszcze termin 6G. To nic innego jak określenie parametru przesyłu danych. Obecne sieci 5G umożliwiają transfer na poziomie 20 Gb/s, natomiast 6G może będzie gwarantowało prędkość nawet 1 Tb/s, o czym w czerwcu 2021 r. informował portal „Digitaltrends”[10]. Wydolność bramki transferu danych zdaje się być kluczowa dla wykorzystania narzędzia jakim jest Rolnictwo 4.0. Należy bowiem zrozumieć, że nowoczesne rolnictwo to sektor przemysłu ukierunkowany na produkcję powtarzalnych jakościowo dóbr na masową skalę. Czwarta rewolucja przemysłowa zaczyna być obecna w obszarze rolnictwa za pośrednictwem inteligentnych gospodarstw posiadających synchronizację maszyn i systemów z obiektami, w tym przypadku działkami rolnymi. Dobrym przykładem może być inteligentna obora opisana 24 kwietnia 2019 r. przez portal „TopAgrar.pl”[11]. Choć dla porządku należy dodać, że prace koncepcyjne nad pierwszą oborą rozpoczęły się w Polsce w 2009 r.[12], o czym 23 grudnia 2014 r. donosił portal „Farmer.pl”. Wydaje się jednak, że przełom nastąpił 20 lat temu w roku 1992 wraz z ukończeniem budowy pierwszego działającego prototypu robota dojącego Lely Astronaut.[13] Wracając jednak do współczesności, analiza Platformy Przemysłu Przyszłości z 21 stycznia 2022 r. wskazała, że sztuczna inteligencja: „przydaje się w rolnictwie i leśnictwie do prognozowania warunków upraw, zależnych przede wszystkim od warunków klimatycznych oraz zmian pogody, planowania rodzajów upraw, sposobu wysiewu nasion lub optymalnego nasadzania, oprysków i zbiorów. Monitoring stanu gleby i znajdujących się w niej składników odżywczych, wilgotności, predykcja zmian plonów w zależności od nawożenia i rekultywacji odbywa się m.in. poprzez analizę, wspieraną przez SI, danych z różnych czujników, a także zdjęć dronowych i satelitarnych. Rozwiązania SI wspierają prowadzenie zrównoważonej gospodarki, podnoszenie efektywności oraz zaspokajanie rosnącego popytu na żywność bez wyczerpywania zasobów naturalnych. Rolnictwo coraz szerzej sięga też po wyposażone w czujniki i kamery inteligentne roboty, które bez wysiłku i znacznie szybciej niż człowiek sprawdzają jakość upraw, wykrywają i usuwają chwasty i szkodniki, zbierają i pakują plony”[14]. Dostrzegając potencjał znajdujący się w obserwacji i analizie zdjęć areałów rolnych z dużych wysokości już 2019 r. ówczesny minister rolnictwa Jan K. Ardanowski na konferencji w Krajowym Ośrodku Wsparcia Rolnictwa podkreślał: „na tle około 200 innych krajów świata nasza gospodarka rozwija się na tyle szybko, że również rolnictwo nie może od tego odstawać. Kontynuujemy dyskusję dotyczącą tego, jak wykorzystywać w rolnictwie nowe technologie, które oferuje nam współczesny świat”[15]. Z kolei 11 lat wcześniej w sierpniu 2008 r. Edmund Lorencowicz zauważył, że: „w badaniach prowadzonych przez DLG (Niemieckie Towarzystwo Rolnicze) w czterech krajach – Niemcy, Francja, Polska i Wielka Brytania, można zaobserwować różne postawy – zarówno za jak i przeciw digitalizacji [Schaffner 2017]. Rolnicy wypowiadający się na temat zalet digitalizacji i najczęstszych zastosowań w pierwszej kolejności podkreślają wzrost efektywności produkcji, następnie ułatwienie w dokumentowaniu produkcji, wspomaganie decyzji oraz – w mniejszym stopniu – ułatwienie wypełniania dokumentacji niezbędnej przy aplikowaniu o dotacje (to w szczególności wysoko ocenili polscy rolnicy)”[16]. Chociaż sytuacja z dostępem do Internetu szerokopasmowego się poprawia (co zostanie omówione w dalszej części analizy) i rolnicy coraz chętnej z niego korzystają, to jednak według raportu „Startup Poland”: „wciąż jest to grupa zawodowa, w której odsetek regularnych użytkowników Internetu jest mniejszy (60%) niż średnia dla Polski, która wynosi blisko 80%. Rolnicy są grupą zawodową, która najczęściej korzysta z Internetu do zamawiania towarów i usług, aż 77%”[17]. Z danych za rok 2016 dostępnych w prezentacji „Polskie rolnictwo w Unii Europejskiej – perspektywa społeczna”[18] wynikają trzy przesłanki: „1) polscy rolnicy są najmłodszymi w Europie (…) na każdych 100 rolników w wieku powyżej 65 lat w Polsce przypada 127 rolników w wieku poniżej 35 lat. W ekstremalnych przypadkach Portugalii i Hiszpanii na 100 rolników starszych wiekiem przypada zaledwie 4-8 młodych rolników! (…).  2) Polscy rolnicy należą do najgorzej wykształconych, zarówno pod względem poziomu, jak i kierunku (…). 3) Młodzi rolnicy gospodarujący na areale w przedziale 20 – 50 ha są dobrze wykształceni, posiadają kierunkowe kwalifikacje rolnicze oraz bardzo często uczestniczą w kursach doszkalających”[19]. Wydaje się, że czynnik demograficzny może pozytywnie wpłynąć na przemiany technologiczne na polskiej wsi, gdyż starszych – gorzej wykształconych i mniej obytych z nowinkami technologicznymi rolników zastępować będą ludzie młodzi wiążący swą przyszłość z tym selektorem. Częściowe potwierdzenie tych danych zawiera „Powszechny Spis Rolny 2020”, z którego można dowiedzieć się, iż w ciągu dekady (2010 – 2020) liczba gospodarstw rolnych ogółem zmniejszyła się o ok. 13% i wyniosła ok. 1317 tys. i o tyle samo – czyli 13% wzrosła średnia powierzchnia użytków rolnych z 9,8 ha do 11,1 ha[20]. Trend ten wskazuje, że prowadzący działalność rolniczą będą w przyszłości nadal inwestowali w rozwój gospodarstwa i prowadzenie produkcji. Kłopotem, który trudno uchwycić, pozostaje sprawa rzeczywistego użytkowania gruntów rolnych oraz fikcyjny rynek dzierżaw. Jednak z tego samego spisu widać wzrastający trend inwestycyjny alokowany w maszynach rolniczych. „Liczba ciągników w gospodarstwach rolnych wynosiła ok. 1444 tys. sztuk i była ok 2% wyższa niż w 2010 r. Przy utrzymującej się przewadze zbóż w strukturze powierzchni zasiewów i jednoczesnym wzroście powierzchni uprawy rzepaku, w 2020 r. w gospodarstwach rolnych znajdowało się ok. 167 tys. kombajnów zbożowych, tj. o ponad 10% więcej niż w 2010 r. Natomiast w porównaniu z 2010 r. zmniejszyła się o ok. 5% liczba opryskiwaczy do stosowania środków ochrony roślin (513 tys.)”[21]. Widoczna modernizacja jezdnego parku maszynowego wyposażonego w urządzenia GPS oraz AI stwarza możliwość wrażania założeń Przemysłu 4.0, którego integralną częścią pozostaje Rolnictwo 4.0. Jednak widoczna nadal pozostaje dysproporcja w liczbie ciągników przypadających na gospodarstwo. „W Polsce jest to ok. 1,1 ciągnika, w Niemczech to 2,9, a we Francji – 2,3 ciągnika”[22]. Osobnym tematem badawczym pozostaje zbadanie wpływu sukcesywnego ograniczania innowacyjności polskich zakładów produkujących ciągniki, na rzecz konstrukcji zagranicznych. Ostatecznie jak 14 lipca 2021 r. informował portal „Bankier.pl”: „Sąd ogłosił upadłość Ursusa. Ciężko jednak mówić o „śmierci legendy”, nową spółkę z legendarnym Ursusem łączyło bowiem niewiele. Nie zmienia to faktu, że kilka lat temu pretendowała ona do roli jednego z polskich hitów eksportowych. W ciągu kilku miesięcy wszystko się jednak zawaliło”[23]. Upadek rodzimej marki nie ograniczył bynajmniej innowacyjności polskich rolników, którzy dostrzegają możliwości wdrażania wodoru jako paliwa do używanych przez siebie ciągników, o czym 14 kwietnia 2019 r. informował portal „farmer.pl”[24]. Maszyna ta (Zetor 7245 Horal) została wyposażona w generatory HHO (ang. Hybrid Hydrogen Oxygen) wykorzystujące mieszankę wodoru i tlenu. Zainteresowanych pracami nad zastosowaniem H2 jako paliwa przyszłości odsyłam do analizy „Wodór – paliwo przyszłości. Moda, czy szansa?”[25]. Lecz nauka nie poprzestaje na wodorze, o czym 12 września 2021 r. informował „ftd.de”: „Recykling CO2 do OME (Eter oksymetylenowy) to obiecujący sposób na produkcję paliwa o znacznie niższym śladzie węglowym” – podkreśla Abhijit Shrotri z Instytutu Katalizy na Uniwersytecie Hokkaido”[26]. Zakłada się, że będzie to paliwo, które zastąpi olej napędowy.

Pozostając jeszcze przy prezentacji ogólnych danych warto wskazać, że jak 24 listopada 2021 r. podał portal „Aktualności Parlament Europejski” „w 2019 r. najwięcej osób zatrudnionych w rolnictwie pracowało w Rumunii, a w 2018 r. najwięcej osób zatrudnionych przy produkcji żywności w Niemczech”[27]. Dane te pokazują, że o ile Rumunia zatrudnia najwięcej osób w bezpośredniej pracy, to Niemcy dawali zatrudnienie największej liczbie ludzi przy produkcji żywności – czyli w przetwórstwie, które wymaga nakładów finansowych na technologie, ale też gwarantuje największy udział w zyskach. Generalnie przywołana analiza PE wskazuje, że „przemysł rolny zapewniał 9.476.600 miejsc pracy w 2019 r. i 3.769.850 miejsc pracy w produkcji żywności (w 2018 r.) oraz odpowiadał za 1,3% PKB UE w 2020 roku. Na każde wydane euro, sektor rolny generuje dodatkowe 0,76 euro dla gospodarki UE. Wartość dodana brutto z rolnictwa – czyli różnica między wartością wszystkiego, co wyprodukował podstawowy sektor rolnictwa UE, a kosztami usług i towarów wykorzystywanych w procesie produkcji – wyniosła w 2020 r. 178,4 mld euro”[28]. W Polsce dane te przedstawia opublikowany w sierpniu 2021 r. raport „Dwie dekady rozwoju polskiego rolnictwa Innowacyjność sektora rolnego w XXI wieku”, z którego wynika, że: „każda złotówka wartości dodanej wypracowanej przez polski sektor rolny wygenerowała dodatkowo 1,1 PLN zysku w innych branżach. Każde 1000  PLN dochodu w rolnictwie przyczyniło się do wypłacenia dodatkowych 1900 PLN w pozostałych sektorach. 5 miejsc pracy w rolnictwie utrzymywało 1 miejsce pracy w gospodarce (…) zaś wartość dodana wygenerowana w 2019 r. przez sektor rolny wyniosła 112 mld PLN”[29]. Dane te potwierdzają ogromny potencjał ekonomiczny sektora rolno-spożywczego, w którym, jak 14 sierpnia 2022 informował portal „Subiektywnie o finansach”: „nowoczesne technologie mogą ograniczyć koszty produkcji żywności nawet… sześciokrotnie”[30]. Co znajdzie przełożenie nie tylko na ceny żywności, ale także na dochody rolników. I to jest właśnie przestrzeń dla Rolnictwa 4.0.

GOZ i Rolnictwo 4.0 zaczynają się od wody

Od kilku lat obserwujemy, że produkcja żywności staje się poważnym problemem, potęgowanym zarówno przez czynniki naturalne, jak i polityczne. Zainteresowanych aspektem politycznym odsyłam do analizy pt. „Żywność drożeje – czas na akcję „M”, jak myślenie”, która ukazała się 24 sierpnia 2022 r. na portalu „Forum Ekonomiczne”[31]. Dość wspomnieć, że już dziesięć lat temu Departament Handlu USA oszacował, że 12% globalnego PKB jest bezpośrednio wrażliwe na zmiany pogody o charakterze niekatastrofalnym. Odpowiedzią na te dane są propozycje firm ubezpieczeniowych – czyli „polisy na pogodę”[32]. Jednakże nawet najwyższe odszkodowania nie są wstanie nakarmić ludzi – to nie trywializm, to realny problem. Kolejnym wyzwaniem stają się nieregularne i nawalne opady deszczu. Warto wspomnieć fakty sprzed dwóch lat: „Ostatni tydzień czerwca 2020 r. był wyjątkowo deszczowy, zwłaszcza na południowym wschodzie i wschodzie kraju. W rejonie Jasła 27.06.2020 r. spadło ponad 1 000 000 litrów wody na 1 ha. Niewiele mniej, bo ponad 800 000 l/ha spadło w rejonie Birczy (woj. podkarpackie)”. Rekord padł w Łapanowie 1,5 mln litrów na 1 ha w 1 godzinę”[33]. Obecnie w Polsce retencjonujemy niewiele ponad 6,5% sumy opadów, docelowo chcemy osiągnąć wskaźnik na poziomie 30%. Działaniem wspomagającym wdrażanie założeń Rolnictwa 4.0 na poziomie procesowym może okazać się zastosowanie gospodarki obiegu zamkniętego. Pod tym kątem unijny potencjał w zakresie recyklingu wody ze ścieków szacowany jest na około 6 mld. m3 tj. około 3%[34]. Owe 3% znacząco odbiega od światowych rekordów. Dla przykładu w San Francisco, w nowych budynkach oszczędza się dzięki temu nawet 75% wody. Ponadto znaczące ilości zanieczyszczonej wody generuje przemysł. W USA „każdy metr sześcienny wody wykorzystywany jest średnio co najmniej 20 razy. W Izraelu prawie 70% rocznie produkowanych ścieków jest oczyszczana i służy do nawadniania”[35]. Kraje te uchodzące za zasobne w złoża już dziś doceniają wartość wody, maksymalizując postęp technologii opartych o gospodarkę obiegu zamkniętego. Niedobór wody może być rekompensowany przez wykorzystywanie studni. Lecz tu pojawia się bardzo istotny problem. OECD w 2015 r. przedstawiła dane, zgodnie z którymi na Cyprze istniało 50 tys. nielegalnych odwiertów. W  2006 r. w Hiszpanii liczba bezprawnie zbudowanych studni wyniosła ponad 500 tys.[36], zaś według Światowego Funduszu na rzecz Przyrody (WWF) najwięcej było ich zlokalizowanych w regionach Kastylia-La Mancha oraz Andaluzja[37]. Jednak problem ten dotyczy także Węgier, gdzie szacuje się, że bez zezwolenia wykorzystuje się prawie 100 mln m³ wody rocznie, czyli stanowi 12% zarejestrowanego poboru wody[38]. Według najnowszych danych, które w sierpniu 2022 r. podał portal „money.pl”, powołując się na „Portal Samorządowy”: „w Polsce w niektórych miejscach nawet do 30% wody z sieci miejskich jest pobieranych poza licznikami”[39]. Drugi wspomniany problem to susza. Zgodnie z danymi Banku Światowego przez ostatnie 55 lat w całej UE odnawialne zasoby wody przypadające na mieszkańca zmniejszyły się o 17 procent[40]. Choć jest to po części związane ze wzrostem liczby ludności, to sezonowe i całoroczne niedobory wody w niektórych częściach UE stają się coraz bardziej dotkliwe ze względu na presję wynikającą z działalności gospodarczej oraz zmianę klimatu”[41].

Susza nie jest zjawiskiem nowym. Z danych Państwowego Instytutu Geologicznego wynika, że latach 1971-2012 było ich 9 (1982, 1983, 1992, 1993, 1994, 2000, 2003, 2006, 2011)[42]. Susze wystąpiły także w latach: 2018, 2019, 2020, co łącznie daje 13 suchych lat[43]. Ponadto od ponad 20 lat na świecie obserwowany jest wzrost tendencji do pojawiania się zjawisk ekstremalnych, w tym długotrwałych i głębokich susz. To tylko oznacza, że na pewne działania mieliśmy już dostatecznie dużo czasu i naukowiec powinien zadać sobie pytanie o jego wykorzystanie. W tym kontekście warto przypomnieć, że już w roku 2018 r. na Uniwersytecie w Halmstad w Szwecji odbyło się międzynarodowe seminarium „Zwalczanie skutków suszy w regionie Morza Bałtyckiego – perspektywa polska”. Okazuje się bowiem, że południowa Szwecja boryka się z problemem spadku opadów atmosferycznych i odnawialności zasobów wodnych, osiągających prawie 30%[44]. Widać zatem prawdziwie globalny zasięg suszy. Co więcej Komisja stwierdziła, że „ekstremalne susze, które miały miejsce w Europie Zachodniej i Środkowej w latach 2018, 2019 i 2020, spowodowały znaczne szkody. […] Jeżeli dojdzie do globalnego ocieplenia o 3°C, susze będą pojawiać się dwukrotnie częściej, a roczne całkowite straty powodowane przez susze w Europie wzrosną do 40 mld EUR/rocznie”[45]. Z danych unijnych wynika, że w 2016 r. nawadnianie stosowano na ok. 6% użytków rolnych w UE. Woda pitna dla zwierząt stanowiła małą część wody wykorzystywanej w rolnictwie[46]. Zainteresowanych tą tematyką odsyłamy do analizy: „Woda cenniejsza niż ropa”, opublikowanej 25 maja 2022 r. przez portal „Forum Ekonomiczne.pl”[47].

Co za dużo, to niezdrowo

Niespotykane ceny nośników energii (zachęcamy do zapoznania się z analizą „Inflacja – skąd te czarne rekordy?” opublikowaną 11 stycznia 2022 r. przez portal „Forum Ekonomiczne.pl”[48]) i przerwane łańcuchy dostaw obnażyły granice chciwości, lecz także spowodowały podjęcie działań mających na celu optymalizację ilości stosowanych nawozów. „W ciągu ostatnich 30 lat zaobserwowano pewne postępy w zmniejszeniu presji na zasoby, co udało się osiągnąć dzięki przyrostom efektywności w wykorzystywaniu zasobów (…). Równocześnie od 2000 r.  nadmiar azotu spadł o 10%, zaś stężenie azotanów w rzekach – o 20%. Jednakże w drugiej dekadzie XXI wieku poczyniono jedynie znikome postępy, a presja utrzymuje się na poziomach niepozwalających na zrównoważoną gospodarkę”[49]. Jak 28 września 2021 r. oceniał portal „SadyOgrody.pl”: „Aż 72% rolników deklaruje, że najbardziej przydatne do ich codziennej pracy byłyby technologie podnoszące efektywność nawożenia. Dla 54% kluczowe okazałoby się automatyczne prowadzenie maszyn, a dla 48% istotne byłoby wykorzystanie systemów wspomagających uprawę ziemi. Blisko 50% ankietowanych zwraca uwagę na rolę telemetrii w rolnictwie”[50].

Zakres chemizacji upraw to kolejny obszar aktywności Rolnictwa 4.0. Jak 30 grudnia 2021 r. wskazał materiał portalu „Światrolnika.nfo” samo zredukowanie ilości stosowanych na hektar nawozów nie rozwiąże problemu, „przenawożenia” prowadzącego do zakwaszenia gleby, a wręcz może stworzyć kolejne. „Powinniśmy zracjonalizować stosowanie nawozów i wprowadzić zasady precyzyjnego ich stosowania, a nie mówić o odchodzeniu od stosowania nawozów w ilości, składzie i terminach wynikających z potrzeb roślin. Efektem takiego działania będzie spadek ilości i jakości plonów”[51]. Warto w tym aspekcie pamiętać, że jak zauważył Jan. K. Ardanowski w czasie debaty w ramach XXIX Forum Ekonomicznego w 2020 r. skład roślin jest gorszy niż 50 lat temu. Fundacja dra Rata, potwierdza, że skład odżywczy roślin się pogorszył[52]. Drugim ogniwem mającym wpływ na plonowanie jest stosowanie pestycydów. Jak 23 czerwca 2022 r. informował portal „AgroNews.com.pl”: „Komisja Europejska przedstawiła plan na redukcję zużycia środków ochrony roślin do 2030. Zakłada on zmniejszenie o 50 proc. zużycia pestycydów w rolnictwie, a także w niektórych przypadkach całkowite ich wykluczenie”[53]. Istotnie środki te wpływają negatywnie na bioróżnorodności szkodząc także owadom, lecz należy się przy tym zastanowić, czy monokultury kukurydzy, palmowca, czy eukaliptusa nie wprowadzają jeszcze większych strat w globalnym ekosystemie. Jak się wydaje kluczem do sukcesu staje się monitorowanie składu gleby, połączone z odpowiednia suplementacją i ochroną – czyli Rolnictwo 4.0.

Prawdziwy cel – nakarmić ludzi

Symulacje wskazują, że do końca XXI wieku będzie nas 10 miliardów, należy zatem „podwoić produkcję zbóż, przy czym najwyżej 20% może pochodzić ze zwiększenia powierzchni uprawy zaś pozostałe 80% musi zapewnić intensyfikacja produkcji”[54]. Plenność roślin można zwiększyć dzięki doskonaleniu genotypu odmian, a także dzięki opracowaniu bardziej efektywnych i przyjaznych dla środowiska systemów uprawy. Warto dodać, że podwojenie plonowania pszenicy z kilku do kilkunastu decyton (kwintali) zajęło ludzkości około 600 lat, zaś dzięki postępowi nauki i techniki na przestrzeni 50-u lat XX wieku osiągnięto wynik ponad 70 decyton (kwintali) z hektara. Ostatecznie w okresie od 1950 do 2010 roku produkcję zbóż zwiększono 3,6 razy, do poziomu 2,5 miliarda ton. W tym samym czasie populacja Ziemi potroiła się z 2,2 do 6,9 mld ludzi[55]. Mieliśmy zatem nadprodukcję żywności, a pomimo to tak wielu ludzi umierało z głodu. Pozostając jeszcze przy zagadnieniu populacji Ziemi, to z opublikowanego 15 lipca 2019 roku raportu ONZ zatytułowanego „Stan bezpieczeństwa żywnościowego i wyżywienia na świecie” wynika, że w 2018 roku głód dotknął prawie 822 mln ludzi, czyli więcej o blisko 12 mln niż w 2017 roku, co więcej 16 lipca 2019 r. na Twitterze ONZ umieszczony został następujący wpis: „jedna na dziesięć osób kładzie się spać głodna każdej nocy[56]”. To nie jest problem Krajów Trzeciego Świata. W Polsce, jak w listopadzie 2021 r. podał portal „Bankier.pl”: „ponad 2 miniony Polaków żyło w skrajnej nędzy”[57]. Nie przeszkadzało nam to jednak wyrzucać jedzenia. Jak w grudniu 2020 r. oszacował portal „Teraz Środowisko.pl”: „w każdej sekundzie do kosza trafia 150 kg żywności, czyli rocznie marnujemy prawie 5 mln ton żywności”[58]. Gdy prześledzimy elementy procesu produkcji i dystrybucji żywności przekonamy się, że produkcja podstawowa (rolnicza) odpowiada za ok. 15%, strat. Tyle samo generuje przetwórstwo – ok.15 %. Transport i magazynowanie – to mniej niż 1%, handel to straty na poziomie ok. 7%, gastronomia niewiele powyżej 1%. Najwięcej żywności marnują konsumenci, aż 60% wyrzucanego jedzenia pochodzi z gospodarstw domowych[59]. To właśnie dlatego warto zastanowić się robiąc zakupy, czy „kupuj więcej”[60] to właściwy slogan reklamowy. Z przywołanych danych wynika jeszcze jeden istotny z punktu widzenia Rolnictwa 4.0 fakt – otóż transport i magazynowanie generuje najmniej bo 1% strat. Koresponduje to z tezą zawartą w analizie „gov.pl/cyfryzacja” z 3 lutego 2022 r., która wskazuje: „dzięki wprowadzaniu AI wszystkie rodzaje transportu stają się bezpieczniejsze, czystsze, inteligentniejsze i wygodniejsze. Sztuczna inteligencja pomaga wykrywać trendy rynkowe, identyfikować zagrożenia, zmniejszać zatory drogowe, ograniczać emisję gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza, projektować transport i zarządzać nim, a także analizować zapotrzebowanie na podróże i zachowania pieszych”[61].

Z kolei inne analizy łączą populację z dochodem. Według danych jakie przytoczyło w styczniu 2020 r. „Polskie Towarzystwo Studiów nad Przyszłością”, powołując się na prognozy ONZ: „do roku 2100 populacja świata osiągnie poziom 10,9 miliarda. Najznaczniej rosnąć będą Azja i w szczególności Afryka”[62]. Prognoza ta oparta jest o oksymoron, gdyż liderami wzrostu populacji będą najbogatszy i najbiedniejszy region świata. Azja nieustanie wzmacnia swój potencjał gospodarczy. Już w kwietniu 2011 roku portal „obserwator finansowy.pl” omówił dokument „Azja 2050” przygotowany przez Azjatycki Bank Rozwoju. Dokument zawiera tezę, że „w ciągu 40 lat Azja dogoni Europę i Amerykę Północną pod względem dobrobytu. Znacząco podniesie poziom życia 3 mld ludzi i podwoi swój udział w światowym PKB, z 27 proc. w 2010 r. do 51 proc. w 2050 r. Stanie się kontynentem dominującym”[63]. Potwierdzenie tej hipotezy przedstawił Bank Światowy przedstawiając ranking 15 największych gospodarek świata wg. PKB, o czym informował w marcu 2022 r. portal „obserwator gospodarczy.pl”. Z zestawiania wynika, że w pierwszej trójce uplasowały się: USA (20,89 bln USD) Chiny (14,72 bln USD) oraz Japonia (5,06 bln USD)[64]. Będące na 4 miejscu Niemcy z wynikiem 3,85 bln USD znacząco odbiegają od podium. Polska znalazła się na 21 pozycji. Za istotny należy przyjąć fakt, że pierwsza trójka reprezentowana jest przez kraje o najwyższym stopniu innowacyjności i cyfryzacji gospodarki. W przypadku Niemiec coraz częściej eksperci wskazują, że konkurencyjność niemieckiej gospodarki wynika z dostępu do tanich nośników energii. Tezę tę w lipcu 2022 r. potwierdził portal „Business Insider” wskazując: „konkurencyjny eksport oparty o wykorzystanie tanich źródeł energii z Rosji, właśnie się kończy. Berlin odcięty od gazu ziemnego będzie prawdopodobnie mierzył się z recesją, a w najbliższych latach ze strukturalnymi problemami w zmianie modelu energetycznego”[65]. Warto w tym miejscu spojrzeć wstecz, by przekonać się, że sytuacja z dostępem do taniego gazu uległa diametralnej zmianie w całym 2021 r., gdy cena gazu w Polsce wzrosła o 941%[66], w Holandii zaś osiągnęła poziom ponad 700%[67]. Szerzej zjawisko to zostało poddane analizie w materiale Inflacja – skąd te czarne rekordy opublikowanym przez „Forum Ekonomiczne” w styczniu 2022 r.[68] Warto przywołać jeszcze jedną analizę potwierdzającą wskazane wyżej trendy ze stycznia 2019 r. opracowaną przez portal „Forsal.pl”. Przedstawił on listę 10 największych gospodarek świata, według nominalnego PKB, uwzgledniającą parytety siły nabywczej. Tam podium stanowią: Chiny (64,2 bln USD międzynarodowych), Indie (46,3), USA (31), zaś ranking z wynikiem 6,9 zamykały Niemcy[69].

Na drugim miejscu przywołanej analizy wzrostu populacji znajduje się Afryka. Jak w kwietniu 2021 r. podał portal „obserwator finasowy.pl”: „afrykański produkt brutto z 2019 r. to 2,6 bilionów (2600 mld) dolarów. Żyje tam ponad 1,3 mld ludzi, więc na osobę przypada niecałe 2000 dolarów.”[70] W tym samym okresie PKB Polski 596 mld USD[71], co per capita oznaczało 15.684 dolarów.

Rewolucja czyli dane

Dane te mają istotne znaczenie w kontekście wprowadzania założeń rewolucji w rolnictwie, gdyż wiążą się one z niezbędnymi nakładami na modernizacje infrastruktury informatycznej koniecznej do rozwoju tej inicjatywy. Nieco upraszczając można powiedzieć, że sektor rolniczo-żywnościowy w Polsce najlepiej wykorzystał czas transformacji gospodarczej, zapoczątkowanej umownie w 1990 roku. Dane dotyczące Polski z lat 1990 – 1993 wskazują na pewne trendy, których jako wyznaczniki można podać dwie wielkości – w tym okresie byliśmy importerami żywności (saldo eksport/import było ujemne), zaś przychody z eksportu sektora rolno-spożywczego kształtowały się na poziomie poniżej 4 mld USD[72]. W roku akcesji polski do UE (2004) eksport w tym sektorze osiągnął wartość 5,2 mld euro, zaś saldo było dodatnie i ukształtowało się na poziomie 0,8 mld euro[73]. Rok 2021, który co warto pamiętać był drugim z kolei rokiem obostrzeń sanitarnych związanych z COVID 19, zakończył się rekordowo wysokimi przychodami, gdyż „sprzedaż towarów rolno-spożywczych za granicę osiągnęła nienotowany dotąd poziom 37,4 mld EUR (170,8 mld zł), o 9% wyższy niż rok wcześniej”[74]. Wobec zmniejszania się areału upraw w Polsce, które według danych Powszechnego Spisu Rolnego 2020 sięgnęło 200 tys. ha (1,5%)[75], dalsze zwiększenie skali produkcji znajduje się po stronie nowoczesnych technologii uprawy. Jednym z rozwiązań może być w automatyzacja wszystkich procesów wytwórczości i dystrybucji.

Właściwe zrozumienie, z jakim wyzwaniem się obecnie mierzymy wymaga wskazania kolejnego obszaru krytycznego. W listopadzie 2021 r. portal „Agronomist” wskazał, że: „Rewolucja 4.0 to przede wszystkim dane. Są to dane potrzebne nam do podejmowania decyzji produkcyjnych i biznesowych. Cyfryzacja pokrywa się z założeniami Zielonego Ładu. Aby wprowadzić zasady ochrony środowiska, trzeba coś zmierzyć, zważyć”[76]. Właściwe zrozumienie potencjału zamkniętego w bazach danych pokazuje fakt, że „20 lat temu na dyskietce 3,5-calowej o pojemności 1,44 megabajta (…) W ocenie firmy EMC, światowego potentata w zarządzaniu danymi, do końca 2011 r. na świecie będzie istniało ponad 300 bld plików cyfrowych. – Od dziś [2011 rok ] do 2020 r. ilość danych, którymi zarządza ludzkość, zwiększy się z 1,2 do 35 zettabajtów”, tak w świat wyglądał w lipcu 2011, czyli 11 lat temu, o czym informował portal „Polityka”[77]. Jak to wygląda obecnie? Z prognoz Komisji Europejskiej opublikowanych w lutym 2022 r. wynika, że „w 2018 r. [ilość wytarzanych danych] wynosiła 33 zettabajtów, a w 2025 r. będzie to prawdopodobnie 175 zettabajtów[78]. Wdawanie się w przeliczanie tych wielkości, jest stratą czasu, wystarczy powiedzieć, że przyrost jest ogromny. Lecz nie same dane są kluczem do postępu. Największe wyzwanie tkwi w ich systematyzacji i wykorzystaniu. To jednak pomimo zastosowania najnowszych maszyn, od lat pozostaje bez zmian. Większość danych pozostaje nieusystematyzowana, lub niewykorzystana – dotyczy to 80% danych przemysłowych[79]. Ich wytwarzanie, gromadzenie generuje koszty zaś brak ich należytej interpretacji potęguje skalę marnotrawstwa środków i czasu. Tymczasem szacuje się że tzw. „Akt w sprawie danych” przyniesie do 2028 r. dodatkowe 270 mld euro przyrostu PKB UE[80].

Nauka – praktyce

Elementem napędzającym Rolnictwo 4.0 okazują się statupy. Rynek ten według portalu „obserwator finasowy.pl” z 4 sierpnia 2022 r. stał się globalnym fenomenem, generującym wartość ponad 6 bln dol. w 2021 r. To więcej niż PKB każdego kraju, poza USA, należącego do grupy G7. Coraz więcej państw ma ambicje rozwoju hubów technologicznych opierając się na startupach i przyciąganiu młodych firm z innych części świata”[81]. Proces ten rozwija się we wszystkich gałęziach przemysłu i jak 9 sierpnia 2022 r. podał portal „interia.biznez.pl” „Światowe Forum Ekonomiczne (WEF) szacuje, że 70 proc. nowej wartości wykreowanej w globalnej gospodarce za 10 lat będzie się opierać na cyfrowych modelach biznesowych”[82]. W całej palecie innowacyjnych rozwiązań sektor rolniczo-spożywczy zajmuje bardzo istotne miejsce. Według szacunków, jakie 6 października 2021 zaprezentowała „Gazeta Rolnicza Nasza Rola”: „W 2020 r. w startupy z branży rolno-spożywczej (AgriTech) na całym świecie, zainwestowano blisko 30 mld USD[83]. Jednak widoczne jest swoiste rozdwojenie, gdyż jak 14 grudnia 2021 r. podał portal „gov/cyfryzacja”: „W najnowszym rankingu Open Data Maturity 2021” Polska awansowała o dwie pozycje, i uplasowała się w gronie siedmiu krajów uznawanych za liderów trendsetterów (…). Najwyższy wynik odnotowała Francja – 98% i objęła prowadzenie w rankingu. Punkty pozostałych pięciu trendsetterów były bardzo zbliżone. Irlandia, Hiszpania i Polska osiągnęły wynik dojrzałości 95%, a Estonia 94%. Ukraina po raz pierwszy weszła do klastra trendsetterów z wynikiem 94%. Każde z tych państw poprawiło swój wynik w stosunku do 2020 roku” [84]. Warto odnotować, że w tym rankingu od 2017 r. permanentnie poprawiamy swoją lokatę i wynik procentowy. Jednocześnie w sektorze rolno-spożywczym, jak 4 października 2021 r. podał portal „agronomist.pl”: startupy „w strukturze rynku stanowią na razie niecały 1%”[85]. Dane te potwierdzają, że rolnictwo w naszym kraju, pomimo wielu zalet, jest jednak nadal zbyt mało innowacyjne lub, że jego innowacyjność nie pokrywa się z potencjałem wiedzy zdobywanej przez studentów na polskich uczelniach technicznych i przyrodniczych, do czego nawiązywał w przywołanej już publikacji dr hab. Wojciech Knieć. Tym bardziej, że jak 3 września 2020 r. wskazywał portal „money.pl/praca”: „Polska to jeden z ważniejszych graczy na europejskiej arenie produkcji wysokiej jakości maszyn rolniczych oraz nawozów, dlatego istnieje zapotrzebowanie na pracowników związanych z rolnictwem lub inżynierią rolniczą”[86]. W krajach rozwijających, się jak podawał raport, „Technologie w rolnictwie”: „mediana wartości wewnętrze stopy zwrotu (IRR) z nakładów na badania i rozwój w rolnictwie wynosi 43% w krajach rozwijających się. W sektorze upraw polowych mediana IRR wyniosła 43%, a w hodowli zwierząt – aż 53%”[87]. Nie ma jednej definicji wskazującej jakie elementy zawierać ma w sobie idea Rolnictwa 4.0. Watro jak się wydaje pamiętać, że postęp w technologiach cyfrowych zależny jest od nakładów na innowacje. Dobrym przykładem może być wskazana 28 września 2021 analiza portalu „SadyOgrody.pl” z której wynikało, że zainteresowanie ogłoszonym przez NCBiR programem „Szybka Ścieżka „Agrotech” przekroczyło szacunki instytucji, gdyż uprawione podmioty złożyły 185 wniosków na kwotę 1,3 mld zł, co aż 13-krotnie przekroczyło przewidziany na tę inicjatywę budżet[88]. Jak wynika z ostatnich danych GUS opublikowanych 5 listopada 2021 r. „Nakłady krajowe brutto na działalność B+R (GERD) w 2020 r. wyniosły 32,4 mld zł i wzrosły w stosunku do roku poprzedniego o 7,0%. Wskaźnik intensywności prac B+R, stanowiący udział nakładów wewnętrznych na działalność B+R w PKB, wyniósł 1,39% (w 2019 r. – 1,32%). Wartość nakładów krajowych brutto na działalność B+R przypadająca na 1 mieszkańca wyniosła 845 zł i była o 7,1% większa niż przed rokiem. Liczba podmiotów w działalności B+R wzrosła o 8,8%[89]. Ważną informacją wydaje się fakt, że nakłady wewnętrze na B+R w sektorze szkolnictwa wyższego wyniosły w 2020 r. 11.324,4 mln zł, wobec 10.779,4 w 2019 r.[90] Inną ocenę skali wydatków B+R przedstawia przywołany już raport „Dwie dekady rozwoju polskiego rolnictwa Innowacyjność sektora rolnego w XXI wieku” gdzie autorzy wskazują, iż: „wydatki badawczo-rozwojowe w sektorze rolnym rosły, jednak ich udział w całkowitych wydatkach malał. W latach 1999-2017 nakłady na B+R, według parytetu siły nabywczej w USD, wzrosły 2,4-krotnie. W tym samym czasie ich udział w całkowitych wydatkach na B+R zmalał o ponad 4 pkt. proc. Świadczy to o deprecjacji inwestycji w obszarze nauk rolniczych. Dystrybucja wydatków na B+R wpływa niekorzystnie na rozwój wiedzy i innowacyjności w rolnictwie”[91] Są to jednak dane za lata 1999 – 2017.

Próbując podsumować wątek wartości wszystkich składowych sektora „4.0” wyrażonego w walucie Platforma Przemysłu Przyszłości w opracowaniu z 30 sierpnia 2022 r. podała prognozę z której wynika:, „że rynek Przemysłu 4.0 wzrośnie z 64,9 mld USD w 2021 r. do 165,5 mld USD do 2026 r.; oczekuje się, że w latach 2021-2026 jego skumulowany roczny wskaźnik wzrostu (ang. compound annual growth rate, CAGR) wyniesie 20,6%. Kluczowymi czynnikami napędzającymi wzrost rynku są szybkie przyjęcie sztucznej inteligencji (AI) i Internetu rzeczy (IoT) w sektorze produkcyjnym”[92]. To skutecznie obrazuje jak wielki potencjał tkwi w nie tylko w rolnictwie ale też w całym przemyśle 4.0.

Wykluczenie cyfrowe zanika

Sprawne działanie każdego etapu rewolucji w rolnictwie uzależnione jest jednak od dostępu do sprzętu komputerowego i szerokopasmowego Internetu. Według danych GUS z 21 lutego 2022 r. „W 2021 r. dostęp do Internetu w domu posiadało 92,4% gospodarstw domowych. Odsetek ten był o 2,0 p.proc. wyższy niż w roku poprzednim”[93]. Warto także wskazać, że według tej samej systematyki w roku 2019 r. „dostęp do Internetu posiadało 86,7% gospodarstw domowych i było to o 2,5 p.proc. więcej niż w roku poprzednim. W skali roku udział gospodarstw domowych korzystających z Internetu poprzez szerokopasmowe łącze internetowe zwiększył się o 4,0 p. proc.”[94] Generalnie należy zaznaczyć, iż według danych GUS: „W 2020 r. w Polsce wskaźnik gospodarstw domowych posiadających dostęp do Internetu w domu był o 1 p. proc. niższy od średniej dla Unii Europejskiej [Polska 90%, średnia UE 91%]. Różnica dzieląca Polskę od przodującej pod tym względem Holandii wyniosła 7 p.proc. Najmniejszy odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu w domu odnotowano, podobnie jak w latach poprzednich, w Bułgarii [79%]”[95]. Widoczny jest zatem zwiększenie dostępności szerokopasmowego Internetu, bez którego realizacja założeń Rolnictwa 4.0 nie jest możliwa. Jednak produkcja rolnicza to nie sam rolnik, to również poziom informatyzacji urzędów i agend służących rolnictwu. Przywoływany już raport GUS wskazuje, że „w Polsce w 2020 r. odsetek jednostek administracji publicznej wykorzystujących technologię szerokopasmowego dostępu do Internetu poprzez stałe łącze wyniósł 99,9%. Ten rodzaj dostępu do globalnej sieci posiadały wszystkie urzędy powiatowe i marszałkowskie. Prawie połowa zbadanych jednostek deklarowała korzystanie z najszybszego połączenia internetowego w przedziale przynajmniej 30, ale mniej niż 100 Mbit/s”[96]. Znaczącym ułatwieniem w kontaktach urzędu z obywatelem okazało się elektroniczne zarzadzanie dokumentacją i możliwość procedowania spraw online. Jednak według opublikowanego 11 maja 2022 r. przez Bank Światowy raportu „Paths of Productivity Growth in Poland: A Firm Level Perspective”[97] wynika, że „w ostatnich 30 latach tempo wzrostu polskiej gospodarki było jednym z najszybszych na świecie, to jednocześnie Polska zajmuje 23. miejsce w unijnym Indeksie Gospodarki Cyfrowej i Społeczeństwa Cyfrowego oraz 24. miejsce na Tablicy Wyników Innowacji. Z badań Banku Światowego wynika, że połowa polskich firm nie korzysta choćby z podstawowych narzędzi poprawiających zarządzanie. Z badań Banku Światowego wynika, że ponad połowa polskich firm uważa, że nie potrzebuje inwestycji w cyfryzację”[98].

Cyberbezpieczeństwo

Ważnym zagrożeniem wpływającym na popularność cyfryzacji procesów w życiu, przemyśle w tym i oczywiście w rolnictwie jest bezpieczeństwo w sieci. Jest to jeden z krytycznych obszarów bezpieczeństwa „W 2021 r. odsetek przedsiębiorstw stosujących jakiekolwiek środki bezpieczeństwa ICT wyniósł 95,3%. Tego rodzaju środki wykorzystywano najczęściej w dużych przedsiębiorstwach (99,9%), a biorąc pod uwagę rodzaj prowadzonej działalności – w sekcji naprawa i konserwacja komputerów i sprzętu komunikacyjnego (98,6%). Najrzadziej środki bezpieczeństwa ICT stosowały podmioty zajmujące się budownictwem (92,9%)[99]. Obawy mogą wydawać się słuszne, gdyż jak 19 lipca 2022 r. informował portal „prawo.pl” z ustaleń NIK wynikało, że „mimo obowiązujących przepisów od stycznia 2020 r. do grudnia 2021 r. w połowie kontrolowanych urzędów nie wprowadzono systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji podczas pracy na odległość. Regulacje, które tam obowiązywały, dotyczyły jedynie danych osobowych. Część instytucji nie przestrzegała nawet własnych zasad związanych z pracą zdalną”[100]. Temu tematowi już 3 września 2021 r. na pierwszym forum CYBERSEC CEE poświęcono wiele uwagi, wspominał o tym także Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w wystąpieniu plenarnym:  „rozwój cyberprzestrzeni to jedno z największych wyzwań, przed jakimi stoi dzisiaj ludzkość. Pandemia koronawirusa pokazała nam wszystkim, jak wielkie możliwości daje cyfryzacja – wystarczy wspomnieć choćby to najprostsze, możliwość pracy zdalnej, szybkiego komunikowania się, przesyłania danych – ale także, jak bardzo potrzebne jest zapewnienie bezpiecznego funkcjonowania danych w systemach teleinformatycznych. Zależy od tego bezpieczeństwo nas wszystkich, naszych granic, naszej gospodarki, naszych obywateli. Dlatego tak ważny jest rozwój systemów cyberbezpieczeństwa, które pozwolą nam reagować i zapobiegać zagrożeniom pojawiającym się w sieci”[101]. Jak się wydaje tego problemu nie wolno lekceważyć, gdyż Rolnictwo 4.0 opiera się w całości na przetwarzaniu danych. Tymczasem jak wskazuje analiza z 30 sierpnia 2022 r. opublikowana przez Platformę Przemysłu Przyszłości: „Według najnowszego raportu Instytutu Badawczego Capgemini „Smart & Secure: Why smart factories need to prioritized cybersecurity”(lipiec 2022) ponad połowa (51%) organizacji przemysłowych uważa, że liczba cyberataków na inteligentne fabryki prawdopodobnie wzrośnie w ciągu najbliższych 12 miesięcy. W badaniu wzięło udział 950 firm z branży przemysłu ciężkiego, farmacji i nauk przyrodniczych, chemikaliów, zaawansowanych technologii, produktów konsumenckich, motoryzacji oraz lotnictwa i obrony”[102].

Co zatem?

Jak można się przekonać Rolnictwo 4.0 nie jest niczym nowym, raczej wykorzystuje dostępną już wiedzę, podejmując próbę jej systematyzacji. Również zastosowanie technik cyfrowych, teledetekcji, GPS, skaningów laserowych obecne jest w naszym życiu od wielu lat. Gdzie zatem owa rewolucja? Ukryta jest ona w implementacji tych nowinek do rolnictwa. Należy definitywnie porzucić obraz rolnika, jaki znamy z Chłopów Władysława Reymonta, gdyż współczesne rolnictwo to gałąź gospodarki wykorzystującej najbardziej zaawansowane techniczne maszyny – ciągniki, kombajny, satelity zarówno te GPS, jak i meteorologiczne. By odnieść sukces, czyli wyżywić całą ziemska populację nie należy jednak zdążać wyłącznie ku maksymalizacji plonów. Trzeba ograniczyć marnotrawstwo dostępnych zasobów – głownie wody, środków ochrony roślin, a nadto przestać wyrzucać wyprodukowaną już żywność. Patrząc z tej perspektywy zachęcam do samodzielnej refleksji nad ideą Rolnictwa 4.0, której najlepszym obrazem są znane nam wszystkim strofy z Pana Tadeusza z księgi pierwszej która po inwokacji zawiera właśnie opis gospodarstwa:

Dom mieszkalny niewielki, lecz zewsząd chędogi,
I stodołę miał wielką, i przy niej trzy stogi
Użątku, co pod strzechą zmieścić się nie może.
Widać, że okolica obfita we zboże,
I widać z liczby kopic,
co wzdłuż i wszerz smugów
Świecą gęsto jak gwiazdy, widać z liczby pługów
Orzących wcześnie łany ogromne ugoru,
Czarnoziemne, zapewne należne do dworu,
Uprawne dobrze na kształt ogrodowych grządek:
Że w tym domu dostatek mieszka i porządek [103].

[1] https://przemyslprzyszlosci.gov.pl/jak-si-wplywa-na-przedsiebiorstwa/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[2] M. Ziętek-Wielomska, O Klausie Schwabie, Światowym Forum Ekonomicznym i globalistach z Davos, https://instytutsprawobywatelskich.pl/o-klausie-schwabie-swiatowym-forum-ekonomicznym-i-globalistach-z-davos/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[3] M. Kasperski, GPS ma już 25 lat!, https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/wydarzenia/gps-ma-juz-25-lat/82e6bw1, data pobrania 15 XII 2022 r.

[4] https://cyberdefence24.pl/biznes-i-finanse/internet-zmyslow-to-przyszlosc-globalnej-sieci, data pobrania 15 XII 2022 r.

[5] A. Szponar, Jak algorytmy czuwają nad zdrowiem? Sztuczna inteligencja w medycynie, https://www.comarch.pl/healthcare/materialy-do-pobrania/white-paper-sztuczna-inteligencja-w-medycynie/success-page/params/success/1/id/988627096/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[6] https://mitsmr.pl/b/internet-cial-kiedy-organizm-staje-sie-urzadzeniem/P1Fa0qifP, data pobrania 15 XII 2022 r.

[7] https://innpoland.pl/174358,czy-jestesmy-gotowi-na-czipy-w-ciele, data pobrania 15 XII 2022 r.

[8] https://wiadomosci.wp.pl/tak-boja-sie-porwania-ze-wszczepiaja-sobie-chipy-6032727911466113a, data pobrania 15 XII 2022 r.

[9] https://www.youtube.com/watch?v=Au_HGpE06Yc, data pobrania 15 XII 2022 r.

[10] https://www.digitaltrends.com/mobile/what-is-6g/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[11] https://www.topagrar.pl/articles/obory/nowoczesna-obora-w-wegrowie/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[12] https://www.farmer.pl/produkcja-zwierzeca/bydlo-i-mleko/skomputeryzowana-dojarnia-to-mniejsza-pracochlonnosc,54640.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[13] https://www.lely.com/pl/25-lat-automatyzacji/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[14] https://przemyslprzyszlosci.gov.pl/sztuczna-inteligencja-w-zastosowaniach/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[15] https://www.gov.pl/web/rolnictwo/satelity-w-rolnictwie, data pobrania 15 XII 2022 r.

[16] E. Lorencowicz, Cyfrowe rolnictwo – cyfrowe zarządzanie, „Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu” 2018, nr 20 (4).

[17] J. Mroczkowski, Ś. Bazylia, Technologie w rolnictwie, Warszawa 2021, s. 40.

[18] W. Knieć, Polskie rolnictwo w Unii Europejskiej – perspektywa społeczna, https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:ztr0gV8gd3UJ; https://tep.org.pl/wp-content/uploads/2019/10/Kniec-prezentacja.pdf&cd=1&hl=pl&ct=clnk&gl=pl&client=firefox-b-d , data pobrania 15 XII 2022 r.

[19] Tamże.

[20] Wyniki wstępne Powszechnego Spisu Rolnego 2020,  https://spisrolny.gov.pl/aktualnosci/wyniki-wstepne-powszechnego-spisu-rolnego-2020, data pobrania 15 XII 2022 r.

[21] Tamże.

[22] J. Mroczkowski, Ś. Bazylia, Technologie w rolnictwie…,  s. 18

[23] https://www.bankier.pl/wiadomosc/Ursus-znow-upada-Jak-sie-rodzila-legenda-i-dlaczego-wpadla-w-tarapaty-8152761.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[24] https://www.farmer.pl/technika-rolnicza/maszyny-rolnicze/niezwykla-instalacja-w-niezwyklym-ciagniku-caly-artykul,83135.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[25] S. Tabor, Sz. Sikorski, Wodór – paliwo przyszłości Moda, czy szansa?, „Nowa Energia” 2022, nr 3 (84), s. 24-31.

[26] https://www.ftd.de/wissen/technik/alter-diesel-wird-mit-ome-zum-saubermann/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[27] https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20211118STO17609/statystyki-rolnictwa-w-ue-dotacje-miejsca-pracy-produkcja-infografika, data pobrania 15 XII 2022 r.

[28] https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20211118STO17609/statystyki-rolnictwa-w-ue-dotacje-miejsca-pracy-produkcja-infografika, data pobrania 15 XII 2022 r.

[29] M. Miniszewski, Dwie dekady rozwoju polskiego rolnictwa. Innowacyjność sektora rolnego w XXI wieku. Innowacyjność sektora rolnego w XXI wieku, Warszawa 2021, s. 7.

[30] https://subiektywnieofinansach.pl/rolnictwo-4-0-czyli-co-mozemy-zrobic-zeby-zywnosc-byla-tansza/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[31] Sz. Sikorski, Żywność drożeje – czas na akcję „M”, jak myślenie, https://www.forum-ekonomiczne.pl/publication/zywnosc-drozeje-czas-na-akcje-m-jak-myslenie/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[32] Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku Południowym, red. J. Wibig, E. Jakusik, Warszawa 2012, s. 6.

[33] https://www.topagrar.pl/articles/top-uprawa/milion-litrow-wody-na-1-ha/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[34] E. Szekalska, Europa będzie zachęcać do wtórnego wykorzystania wody, https://www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/Europa-bedzie-zachecac-do-wtornego-wykorzystania-wody-3458.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[35] Zrównoważony rozwój w świetle encykliki Laudato Si`”, red. Szyszko J., Müller G., Chrostowski W., Klafka Z, Bodzenta M., WSKSiM Toruń, Instytut św. Jana Pawła II „Pamięć i Tożsamość”, Warszawa 2016, s. 173.

[36] OECD, „Drying Wells, Rising Stakes Towards Sustainable Agricultural Groundwater Use”, https://www.oecd.org/greengrowth/drying-wells-rising-stakes-9789264238701-en.htm,  data pobrania 15 XII 2022 r.;

WWF, „Illegal water use in Spain Causes, effects and solutions”, https://wwf.panda.org/wwf_news/?68900/Spain-sucked-dry-by-illegal-water-use, data pobrania 15 XII 2022 r.

[37] WWF, „Illegal water use in Spain Causes, effects and solutions”, https://wwf.panda.org/wwf_news/?68900/Spain-sucked-dry-by-illegal-water-use, data pobrania 15 XII 2022 r.

[38] Zrównoważone wykorzystanie zasobów wodnych w sektorze rolnictwa – zamiast promować bardziej efektywne korzystanie z wód środki w ramach WPR najprawdopodobniej doprowadzą do wzrostu zużycia, s. 21, https://www.eca.europa.eu/pl/Pages/DocItem.aspx?did=59355 , data pobrania 15 XII 2022 r.

[39] https://www.money.pl/gospodarka/polacy-kradna-wode-na-potege-to-juz-prawdziwa-plaga-6799156214811616a.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[40] Bank Światowy, „Renewable internal freshwater resources per capita (cubic meters) – European Union”, https://data.worldbank.org/indicator/ER.H2O.INTR.PC?locations=EU, data pobrania 15 XII 2022 r..

[41] Zrównoważone wykorzystanie zasobów wodnych…, s. 6.

[42] https://www.pgi.gov.pl/aktualnosci/display/4441-czy-susza-zagrozi-zaopatrzeniu-ludnosci-i-przemyslu-w-wode.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[43] Zrównoważone wykorzystanie zasobów wodnych…, s. 21.

[44] https://www.pgi.gov.pl/o-instytucie-geologicznym/wspolpraca-miedzynarodowa-2/10635-przeciwdzialanie-skutkom-suszy-prezentacja-polskich-doswiadczen-na-seminarium-w-szwecji.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[45] Zrównoważone wykorzystanie zasobów wodnych…, s. 6.

[46] Tamże, s. 7.

[47] Sz. Sikorski, Woda cenniejsza niż ropa, https://www.forum-ekonomiczne.pl/woda-cenniejsza-niz-ropa/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[48] Sz. Sikorski, Analiza gospodarcza: Inflacja – skąd te czarne rekordy?, https://www.forum-ekonomiczne.pl/publication/inflacja-skad-te-czarne-rekordy/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[49] Zrównoważone wykorzystanie zasobów wodnych…, s. 8.

[50] https://www.sadyogrody.pl/logistyka_i_opakowania/107/proces_cyfryzacji_i_modernizacji_polskiego_rolnictwa_postepuje,27843.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[51] https://swiatrolnika.info/opinie/rolnictwo/jan-krzysztof-ardanowski-dopoki-nie-nastapi-zmniejszenie-cen-energii-w-europie-ceny-nawozow-nie-stanieja.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[52] https://www.youtube.com/watch?v=LYyYbWIkXCg, data pobrania 15 XII 2022 r.

[53] https://agronews.com.pl/artykul/jest-decyzja-ue-rolnicy-maja-8-lat-na-zmniejszenie-stosowania-pestycydow-o-polowe/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[54] Nowoczesne technologie w produkcji roślinnej – przyjazne dla człowieka i środowiska, red. W. Święcicki, „Polish Journal of Agronomy” 2011, nr 7, s. 102-112.

[55] Tamże.

[56] https://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/onz-raport-w-sprawie-glodu-i-niedozywienia-na-swiecie,953163.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[57] https://www.bankier.pl/wiadomosc/Bieda-w-Polsce-2-mln-Polakow-zyje-w-skrajnym-ubostwie-8229978.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[58] https://www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/PROM-badania-marnowanie-zywnosci-w-Polsce-wyniki-9624.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[59] Tamże.

[60] https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=jak+sobota+to+do+lidla, data pobrania 15 XII 2022 r.

[61] https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/wykorzystanie-sztucznej-inteligencji-w-transporcie—przedstawienie-i-podsumowanie-raportu-2021 data pobrania 15 XII 2022 r.

Przygotowany został także raport „Sztuczna inteligencja w transporcie i mobilności w Polsce w 2021”, https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/wykorzystanie-sztucznej-inteligencji-w-transporcie—przedstawienie-i-podsumowanie-raportu-2021, data pobrania 15 XII 2022 r.

[62] https://ptsp.pl/wzrost-populacji-swiata-i-jego-konsekwencje-megatrendy-2050/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[63] https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/rynki-finansowe/azja-przesadzi-o-rozwoju-gospodarczym-swiata-a-chiny-azji/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[64] https://obserwatorgospodarczy.pl/2022/03/29/najwieksze-gospodarki-swiata-w-2022-roku-na-szczycie-pozostaja-usa-chiny-i-japonia/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[65] https://businessinsider.com.pl/gospodarka/model-gospodarczy-niemiec-sie-konczy-trwal-blisko-pol-wieku/3p3hegc, data pobrania 15 XII 2022 r.

[66] https://polskieradio24.pl/42/259/Artykul/2825596, data pobrania 15 VIII 2022 r.

[67] https://www.wnp.pl/gazownictwo/cena-gazu-w-holandii-prawie-siedmiokrotnie-wyzsza-niz-rok-temu,497369.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[68] Sz. Sikorski, Inflacja skąd te czarne rekordy, https://www.forum-ekonomiczne.pl/publication/inflacja-skad-te-czarne-rekordy/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[69] https://forsal.pl/artykuly/1390997,najwieksze-gospodarki-w-2030-roku-nieoczekiwana-zmiana-miejsc-w-rankingu-pkb.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[70] https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/afryka-na-zawsze-dzika/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[71] https://www.worldbank.org/pl/country/poland/overview, data pobrania 15 XII 2022 r.

[72] J. Rowiński, Polski handel zagraniczny artykułami rolno-spożywczymi. Lata dziewięćdziesiąte, sytuacja obecna i jej rozwój w najbliższych kilku latach, https://tep.org.pl/wp-content/uploads/TEP-Rowinski-polski-handel-art-rolnymi.pdf, data pobrania 15 XII 2022 r.

[73] Polski eksport rolno-spożywczy w 2019 r., https://kowr.gov.pl/analiza/handel-zagraniczny-produktami-rolno-spozywczymi, data pobrania 15 XII 2022 r.

[74] https://www.kowr.gov.pl/analiza/handel-zagraniczny-produktami-rolno-spozywczymi, data pobrania 15 XII 2022 r.

[75] Wyniki wstępne Powszechnego Spisu Rolnego 2020…

[76] https://agronomist.pl/artykuly/czym-jest-rolnictwo-40, data pobrania 15 XII 2022 r.

[77] https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/nauka/1516946,1,ludzkosc-przygnieciona-gora-danych-jak-sobie-radzi.read, data pobrania 15 XII 2022 r.

[78] https://poland.representation.ec.europa.eu/news/akt-w-sprawie-danych-2022-02-23_pl, data pobrania 15 XII 2022 r.

[79] Tamże.

[80] Tamże.

[81] https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/swiatowy-ekosystem-startupow-szybko-rosnie/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[82] https://biznes.interia.pl/gospodarka/news-swiatowy-ekosystem-startupow-szybko-rosnie,nId,6207615#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=firefox, data pobrania 15 XII 2022 r.

[83] https://naszarola.pl/agritech-czy-w-polsce-czeka-nas-boom-tego-sektora/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[84] https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/polska-europejskim-liderem-w-otwieraniu-danych, data pobrania 15 XII 2022 r.

[85] https://agronomist.pl/artykuly/agritech-nowa-era-polskiego-rolnictwa, data pobrania 15 XII 2022 r.

[86] https://praca.money.pl/kariera/pierwsza-praca/praca-po-studiach-rolniczych-6275510044698241a.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[87] J. Mroczkowski, Ś. Bazylia, Technologie w rolnictwie…, s. 13.

[88] https://www.sadyogrody.pl/logistyka_i_opakowania/107/proces_cyfryzacji_i_modernizacji_polskiego_rolnictwa_postepuje,27843.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[89] Działalność badawcza i rozwojowa w Polsce w 2020 roku, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/nauka-i-technika-spoleczenstwo-informacyjne/nauka-i-technika/dzialalnosc-badawcza-i-rozwojowa-w-polsce-w-2020-roku,8,10.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[90] Tamże.

[91] M. Miniszewski, Dwie dekady rozwoju…, s. 7.

[92] https://przemyslprzyszlosci.gov.pl/rynek-przemyslu-4-0-osiagnie-wartosc-1655-mld-usd-do-2026-r/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[93] Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2021 roku, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/nauka-i-technika-spoleczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne-w-polsce-w-2021-roku,1,15.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[94] Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2019 roku, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/nauka-i-technika-spoleczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne-w-polsce-w-2019-roku,2,9.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[95] Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2021 roku…

[96] Tamże.

[97] https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/099235002102240024/p17424902ef0460db083a002cec248affd7, data pobrania 15 XII 2022 r.

[98] https://stat.gov.pl/aktualnosci/dzieki-wspolpracy-banku-swiatowego-i-glownego-urzedu-statystycznego-powstal-raport-dot-produktywnosci-polskich-firm,431,1.html?contrast=default, data pobrania 15 XII 2022 r.

[99] Dzięki współpracy Banku Światowego i Głównego Urzędu Statystycznego powstał raport dot. produktywności polskich firm,  https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/nauka-i-technika-spoleczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne-w-polsce-w-2021-roku,1,15.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[100] R. Horbaczewski, NIK: Praca zdalna w urzędach w czasie epidemii Covid-19 zagrażała bezpieczeństwu danych, https://www.prawo.pl/samorzad/praca-zdalna-urzedow-w-czasie-pandemii-wnioski-nik,516279.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

[101] Wystąpienie Prezydenta RP podczas konferencji CYBERSEC 2021,  https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wypowiedzi-prezydenta-rp/wystapienia/wystapienie-prezydenta-rp-podczas-konferencji-cybersec-2021,34513, data pobrania 15 XII 2022 r.

[102] https://przemyslprzyszlosci.gov.pl/rynek-przemyslu-4-0-osiagnie-wartosc-1655-mld-usd-do-2026-r/, data pobrania 15 XII 2022 r.

[103] A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/pan-tadeusz.html, data pobrania 15 XII 2022 r.

Sprawdź też:
Kategorie Artykuły eksperckie

Podobne artykuły

Skip to content